AUTOMATION AND COMPUTERIZATION ON RAILWAYS (1) Hozirgi kunda inson faoliyatida elektron mashinalar yoki qurilmalar ishlatilmaydigan sohalarni deyarli topish mumkin emas. Bir muncha vaqt oldin inson tomonidan amalga oshirilgan tobora ko'proq qiyin va ko'p vaqt talab qiladigan operatsiyalar endi mashinalarga o'tkazilmoqda. Murakkab hisob-kitoblar, mantiqiy operatsiyalar, ob-havo prognozlari va boshqa ko'plab ishlar kompyuterlar tomonidan tobora ko'proq bajarilmoqda.
(2) O'zbekistonda inson funktsiyalarini bajara oladigan mashinalarni ishlab chiqish yaxshi yo'lga qo'yilgan. Temir yo'llarda kompyuterlardan foydalanishning bir nechta misollari.
(3) Birinchi avtomatik lokomotiv mashinisti Oʻzbekistonda Markaziy Osiyo davlatlari orasida loyihalashtirilgan va muvaffaqiyatli sinovdan oʻtkazilgan. Ushbu tizim asosida poyezdlarga o‘rnatilgan elektron hisoblash mashinalari poyezdlarni ishga tushiradi va to‘xtatadi, ularning tezligini nazorat qiladi.
(4) O'zbekiston ham birinchilardan bo'lib avtodispetcher deb ataluvchi vositani ishlab chiqqan va ishlatgan. Ruda konlarida elektron hisoblash mashinalari tomonidan boshqariladigan haydovchisiz poyezdlar ishlamoqda. Konda o'rnatilgan avtodispetcher har bir transport vositasining harakatini nazorat qiladi va uning ishlashining optimal samaradorligini ta'minlaydi. Har qanday nosozlik yuz berganda ovozli signal berish uchun maxsus transmitterdan foydalaniladi. Ushbu tizimga ko'ra, harakatni nazorat qilish uchun faqat bitta odam dispetcheri talab qilinadi. Ta'riflangan haydovchisiz poyezdlar temir yo'lda katta istiqbollarni ochadi, deyishga hojat yo'q.
(5) Yo'l harakati nazorati temir yo'llarda kompyuterlar qila oladigan yagona ish emas. Ular hozirda saralash maydonchalari operatsiyalarini avtomatlashtirish uchun eng keng tarqalgan. Bir muncha vaqt oldin stansiyalarda yuk poyezdlarini saralash juda murakkab ish edi va operatorlar stansiya tomonidan olingan barcha ma'lumotlarni qayta ishlay olmadilar. Ularga kompyuterlar yordamga keldi.
(6) Simulyatsiya deb nomlanuvchi elektron texnika yordamida lokomotiv haydovchilarini tayyorlash muammosi ancha osonlashtirildi. Ushbu tizimda lokomotiv-simulyator kompyuter va boshqa elektron qurilmalar bilan jihozlangan. Sinovdan o'tayotgan haydovchi testni boshlash uchun tugmani bosadi. Darhol uning oldidagi ekranda harakatlanuvchi rasm paydo bo'ladi. Film turli ish sharoitlarini taqlid qiladi va haydovchi qachon tormoz bosish, poyezd tezligini oshirish yoki kamaytirish, o‘ngga yoki chapga burilishni, poyezdni to‘xtatish yoki qaytadan ishga tushirishni o‘rganadi. Haydovchiga baxtsiz hodisalardan qanday qochish kerakligini ko'rsatish uchun kompyuterning dasturiy ta'minoti favqulodda vaziyatlarni ta'minlashi kerak.
(7) Temir yo'l elektr ta'minoti tizimi avtomatlashtirish keng miqyosda qo'llanilishi kerak bo'lgan sohadir. Poyezdlarni elektr energiyasi bilan ta’minlaydigan aksariyat temir yo‘l podstansiyalari endi avtomatik tarzda boshqariladi. Favqulodda vaziyatda avtomatik qurilmalar nosoz uskunani zudlik bilan o'chiradi.
(8) Oʻzbekistonda temir yoʻl chiptalarini bron qilish uchun moʻljallangan avtomatlashtirilgan tizim ishlab chiqildi. Ushbu tizim odamlarning vaqtini ancha tejaydi va yaqin kelajakda chiptalarni bron qilish to'liq mexanizatsiyalashiga shubha yo'q.
(9) Biz doimiy ravishda barcha mashinalar davriga yaqinlashmoqdamiz. Vaqt jadvallari va jadvallarini tuzish, ish haqini hisoblash, lokomotiv va vagonlarni loyihalash, ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish va hokazolar uchun elektron hisoblash mashinalari joriy etilmoqda. Hozirgi vaqtda mutaxassislar temir yo'l muhandisligining barcha sohalarida qo'llanilishi kerak bo'lgan yangi va tezroq elektron kompyuterlarni ishlab chiqdilar. Ularning transportda keng qo‘llanilishi temir yo‘llarimizni eng ishonchli va samarali aloqa vositasiga aylantirishdir.
