The ministry of higher and secondary special eduction of the republic of uzbekistan

7-боб.


ТАКЛИФ ВА ТАЛАБ: БОЗОР МУВОЗАНАТИ


7.1.Баҳонинг ўзаро тенглаштирувчи вазифаси

Талаб ва таклиф категориялари кўриб чиқилганда талаб вақт бўйича таклифга нисбатан ўзгарувчан эканлиги кўзга ташланади. Бу кўп ҳолларда нарх сезиларли даражада ортганда талаб тезда қисқариши сабабли рўй беради. Аксинча, нарҳларнинг кўтарилиши ишлаб чиқарувчи учун мавжуд қувватларни кенгайтириш, ишлаб чиқаришга қўшимча ресурсларни жалб қилиш ва бу асосда товар таклифини кўпайтиришга дастлабки огоҳлантириш ҳисобланади.

Бозорда талаб ва таклифнинг аниқ нисбати товар заҳиралари миқдори, улар баҳосининг ўзгариши ва аҳолининг пул даромади, сотишни ташкил қилиш, реклама ва бошқа омилларга боғлиқ. Бу нисбат учта вариантда бўлиши мумкин. Улардан бири товар таклифини харидор талабидан ортиб кетиши билан характерланади. Бундай ҳолат нафақат ортиқча ишлаб чиқариш натижасида, балки юқори сифатга эга бўлмаган товар нархини ориқча кўтариб юбориш, аҳолида пулнинг тақчилиги ва бошқа ҳолатлар натижасида ҳам юз бериши мумкин.
Иккинчи вариант биринчи вариантдан товарга бўлган талабнинг таклифдан устун келиши билан фарқ қилади. Бу ҳолатда қониқтирилмаган талаб ва товар тақчилиги юзага келади. Бозор тақчилликка тўғидан-тўғри ва яширинча нарх ошиши билан жавоб беради. Талаб ортиб кетган товар ишлаб чиқариш миқдорини кўпайтириш, нархларни ошириш, аҳолининг пул даромадларини камайтириш ушбу ҳолатдан чиқишнинг асосий йўли ҳисобланади.
Учинчи вариантда талаб ва таклифнинг ўзаро нисбати бир томондан товарга бўлган таклиф ҳажми ва таркиби ўртасидаги ўзаро мувофиқлик ва иккинчи томондан таклиф ҳажми ва таркибининг бир бирига мослиги, яъни талаб ва таклифнинг ўзаро мвозанати билан характерланади.
Бозор иқтисодиёти шароитида рақобат талаб ва таклиф нархини синхронлайди ва бу талаб ва таклиф ҳажмининг ўзаро тенглашишига олиб келади. Бу нарх барча сотувчи ва харидорлар учун мажбур бўлган миқдорни ўзида акс эттиради.
Биз аввал кўриб чиққан талаб ва таклиф функциялари талаб ва таклиф эгри чизиқлари бир-бирига худди ойнадагидек ўхшаш деган хулоса қилишга имкон беради(7.1-расмга қаранг)

7.1-расм. Бозор мувозанати графиги