Texnologik jarayonlarni modellashtirish asoslari

4.2. Optimallashtiriladigan o‘zgaruvchilarning tavsifi
Bu o‘zgaruvchilar jarayonning kirish o‘zgaruvchilari sonidan olinadi.
Agar optimallashtirilayotgan o‘zgaruvchilarning sonigajarayon- ning konstruktiv tavsiflari (konstruksiyaning tipi, o‘lchamlari va
h.z.) kiritilgan bo‘lsa, unda optimal loyihalash masalasi hal qilinadi.
Agar optimallashtiriladigan o‘zgaruvchilar soniga jarayonning konstruktiv tavsiflari (konstruksiyalarning tiplari, o'lchamlari va h.z.) kiritilmagan bo‘lsa, unda optimal boshqaruv masalasi hal qilinadi. Bunday hollarda hisoblanadigan chiqish o‘zgaruvchisi U ga bog‘liq. Optimallashtiriladigan o'zgaruvchilar boshqariluvchi o’zgaruvchilar deb ataladi va ularning optimal qiymatlarini qidirish jarayonlami harakatga keltiruvchi eng yaxshi rejim parametrlarini aniqlash maqsadida amalga oshiriladi.
4.3. Optimallashtirishning taqribiy usullari
Optimallashtirish masalalarini kompyuterda sonli usul bilan yechish uchun quyidagilarga ega bo‘lish lozim:
• kompyuterda amalga oshiriladigan optimallashtiriluvchi jarayonning monand matematik modeli;
• optimallik mezonini nimdasturli hisobi;
• optimallashtirishning dasturli aniq usuli (gradiyentli usullar,simpleksil usullar va tasodifiy qidirishlar usuli).


Sonli usul bilan optimallashtirishning umumlashtirilgan blok
sixemasi:



4.4. Optimallashtirishning tajribaviy - statistik usuli
Bu usullar matematik modelni qurish imkoni bo‘lmaganda qo’llanadi. Faqatgina x faktorlar (optimallashtiriladigan o‘zgaruv- i hilnr) va chiqish o'zgaruvchisi (optimallik mezoni) laming tajriba yo‘li bilan aniqlanadigan qiymatlari ma’lum bo‘ladi.
Optimallashtirish masalalarining ifodalanishi:

opt y ( )

Tajriba ma’lumotlaridan aniqlanadigan chiqish o‘zgaruvchilari kabi ularning ekstremum qiymatlarini qidirish uchun ham tnjribulashtirishning optimal strategiyasini amalga oshirish Iozim. t InIiIhi holda optimallik mezonining funksiyasi

y = y( )

ni javobning yuzasi ko‘rinishida keltirish mumkin va ikki faktor ) ning bir xil qiymatlari doimiy sathli ( = const) chiziqlar bilan tasvirlanadi. Bu chiziqlar javob yuzasining faktorlar tekisligiga kesishgan proyeksiyasi hisoblanadi. Javob yuzasining izlanayotgan ekstremum nuqtasi «0» nuqtaga mos keladi.

Ushbu holda javobning ekstremum qiymatini aniqlash maqsadida javob yuzasi bo‘yicha «qadamli» harakatlanish usuli ishlatiladi.
Bunda tajribani rejalashtirish ikki bosqichga ajratiladi:
•«deyarli statsionar sohalar» dagi faktorli fazoda harakatlanish;
• «deyarli statsionar sohalar» dagi ekstremum holatini aniqlash.