Texnologik hisob

Xom – ashyo mahsulotlari tavsifi.

Karbamid, texnik nomi (mochavina) bo‘lib, uni ishlab chiqarish uchun asosiy xom-ashyo, suyuq holdagi ammiak (NH₃) va gaz holidagi karbonat angidrid (CO₂) xizmat qiladi.
Ammiak odatdagi sharoitda o‘ziga xos o‘tkir xidga ega bo‘lgan, rangsiz gaz bo‘lib, havodan 1,7 marta yengil. Bosim oshirilganda yoki sovutilganda u osongina rangsiz suyuqlikka aylanadi. 1 litr NH₃ – n.shda 0,76 gramm keladi.
Suyuq ammiak – o‘ziga xos o‘tkir xidli rangsiz suyuqlik, kimyoviy formulasi NH_3, molekulyar vazni 17 ga teng. Atmosfera bosimida –33 ⁰C temperaturada qaynaydi, zichligi 681 kg/mga teng. Suyuq ammiak sifatiga bo‘lgan talablar Davlat standarti GOSTi (6221-90) bilan belgilanadi.
2.1 jadval

	Meyorlanadiganmoddalar tarkibi.	Sifat markalari uchun meyorlar.
	Ammiak vazni, % xisobida.	A	Ak	V
		99,9	99,6	99,6
	Suv vazni, % xisobida	-	0,2-0,4	0,2-0,4
	Yog‘ vazni kg/dm^3ko’p emas	2,0	2.0	8,0
	Temir vazni mg/dm^3dan ko’p emas.	1,0	1,0	2.0

Gazsimon ammiak, suyuq ammiak bug‘langanda hosil bo’ladi. Normal sharoitdagi zichligi 0,77 kg/m³ ga teng . Suvda juda yaxshi eriydi. Havo bilan aralashuvida yonadi va ko’k rangli olov hosil qiladi.

Ammiak shilliq pardalarga, nafas olish yo‘llarini va ko‘zlarni pardalariga zararli ta’sir ko‘rsatadi. Xayot uchun o‘ta xafli miqdori 350-700 mg/m³, suyuq ammiak ta’sirida teri kuyadi. Ishlab chikarish xonalari va ishchi xona xavosida oxirgi darajagacha mumkin bo’lgan konsentratsiya 20 mg/m³ ga teng, sanoat korxonalari xududida esa 7 mg/m³ ga teng. Xavo bilan aralashmada portlash chegarasi 15-28% ni tashkil etadi.
Ammiak kimyoviy jihatdan ancha aktiv birikmadir. Reaksiyalarda qaytaruvchi xossalarini namoyon qiladi. NH₃ kislorodda oqish yaltiroq alanga berib yonadi. Bunda suv va erkin azot hosil bo‘ladi.
4NH₃ + 3O₂ = 6H₂O + 2 N₂ (3.1)
Boshqa sharoitda ammiakning oksidlanishi davom etib, azot oksidlari hosil bo‘lishi mumkin.
Ammiakning suvdagi eritmasi ishqoriy reaksiyaga ega, bu hol unda gidrooksil (OH) – ionlari borligidan dalolat beradi. Ammiak molekulalarining bir qismi suvning H⁺ ionlari bilan birikib, tuz tarkibiga kiradigan NH₄⁺ hosil qiladi.
NH⁺₃ + OH^- = NH₄OH (3.2)
NH₃ + HOH = NH₄⁺ + OH (3.3)
Shunday qilib, NH₃ eritmasida bir vaqtning o‘zida NH₃ molekulalari, NH₄⁺ va OH^– ionlari, NH₄OH molekulalari mavjud bo‘ladi.
Ammiakning muhim kimyoviy xossasi, uning kislotalar bilan ta’sirlashib, ammoniy tuzlarini hosil qilishidir. Bunda NH₃ molekulasiga kislotaning H⁺ birikib, tuz tarkibiga kiradigan NH₄⁺ xosil qiladi: NH₃ + HCl =NH₄ OH (3.4)
NH₃ + N₃PO₄ =NH₄ H₂ PO₄ (3.5)
Ammiak sintezini amalga oshirish reaksiyasi issiklik ajralishi bilan boradi.
N₂ + 3H₂ = 2NH₃ + Q (3.6)
Le-Shetele prinsipiga asosan mahsulotni chiqishi bosimini ortishi va temperaturani pasayishiga bog‘liqdir.
Ammoniy tuzlari suvda oson erib, ionlarga batamom ajraladi. NH₃ va ammoniy tuzlaridan keng miqyosda ishlatiladi. Suyuq ammiakdan sovutish maqsadida sovituvchi agent sifatida, sun’iy muz tayyorlashda ishlatiladi. Sanoatda ammiak asosan azot va vodoroddan sintez qilish yo‘li bilan olinadi. Bunda azot suyuq xavodan, vodorod metanni konversiya qilish natijasida olinadi.