Texnik ijodkorlik va dizayn fanidan "texnik ijodkorlik faoliyatining bosqichlari" mavzusida tayyorlagan

bob. TEXNOLOGIYA VA TEXNIK IJODKORLIK

MASHGULOTLARIDA O’QUVCHILARNING GRAFIK BILIMLARI VA IJODKORLIK QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH

2.1. Texnologiya darslarida oquvchilarning grafik madaniyati va savodxonligini shakllantirish

Mamlakatimizda 2017/18 oquv yilidan umumiy orta talim maktablarida joriy qilingan ―umumiy orta talim muassasalari uchun mehnat (texnologiya) fanidan o’quv dastur dagi texnologiya o’quv fani boyicha umumiy orta talim muassasalari bitiruvchilariga qoyiladigan malaka talablarida jumladan quyidagilar keltirilgan: ... A1+ sodda naqsh elementlarini chiza oladi; hunarmandlarning sodda ish namunalarini bajara oladi;

kashtachilik yonalishida sodda naqsh elementlaridan iborat kompozitsiyalarni tika oladi...

Ushbu malaka talablarini bajarish, yani oquvchilarni sodda naqsh elementlarini chizishga orgatishda ularda chizmachilik asboblari bilan ishlash va chizma bajarishning boshlangich konikmalarini shakllantirish kerak boladi. Bu konikmalar grafik madaniyatning asoslaridan hisoblanadi. Kop hollarda texnologiya fani oqituvchilarining ushbu konikmalarni shakllantirishga, yani, oquvchilarni chizma asboblaridan togri foydalanishga, chizma bajarishning elementar qoidalarini orgatmasliklari natijasida oquvchilarning chizmalari qopol xatolar bilan bajariladi.

Boshlangich sinflarda, keyinchalik 9-sinfgacha bolgan davrlarda ham oquvchilardan chizmalarni chizma standartlari boyicha bajarishni talab qilish texnologiya darslari va fan oqituvchisining vazifasiga kirmaydi. Bu bilimlar oquvchilarga keyinchalik chizmachilik darslarida orgatiladi. Lekin texnologiya oqituvchisi oquvchilarni chizmachilik asboblaridan togri foydalanishga orgatishi zarur. Bu ishni amalga oshirishni oquvchilarni sodda naqshlarni bajarishga orgatish darslari misolida korib chiqamiz.

O’zbek xalq amaliy sanatidagi geometrik naqshlarning kopchiligi aylanani teng bolaklarga bolish va uning hosilalari asosida bajariladi. Oquvchilarga sodda naqshlarni bajarishni orgatishda dastlab aylanani sodda usullarda teng bolaklarga bolishni orgatishdan boshlash mumkin.

O’qituvchi aylana chizishdan avval oquvchilarni sirkulning tuzilishi, uni ishlatish tartibi va detallarining vazifalari bilan qisqacha tanishtirib otadi. Aylanaga tegishli atamalar – ―aylana, ―segment, ―yoy, ―xorda, ―radius, ―diametr tushunchalarining manolarini oquvchilar bilan birgalikda takrorlab otilishi kerak boladi. Sirkul oyoqchalarining oraligi chizgich boyicha olchab olinadi. Oquvchilar dastlab ozlarining chizmalarida aylana markazlarini belgilab oladilar va aylana chizib unda diametr, segment hamda radiuslarni otkazishni mashq qiladilar. Bunda oquvchilarning diqqatini olchamlarni millimetrlarda korsatish zarurligiga qaratish kerak boladi. SHundan keyin oqituvchi aylanani teng bolaklarga bolish oid sodda usullarni korsatib beradi va oquvchilardan bu mashqlarni ish daftarlariga kochirib olishlarini soraydi. Aylanani bolinish nuqtalarini turli usullarda tutashtirib, geometrik naqshlar yasash mumkinligini

O’qituvchi oquvchilarga savol berib naqshlar haqida nimalarni bilishlarini aniqlab oladi va naqshlar, ularda ritmning qollanilishini sodda tartibda tushuntiradi. Shundan keyin oquvchilar bilan birgalikda naqsh elementlarining takrorlanishini misollarda korib chiqiladi.

O’qituvchi o’quvchilarga naqshlarni tushuntirishda quyidagi kabi nazariy malumotlarni aytib otishi zarur:

Naqshlar insonlarning o’troq turmush tarziga otish davrlari paleolit (qadimgi tosh asri) da paydo bolgan.

Naqshlar hamma davrlarda, jumladan hozirgi vaqtda ham amaliy-bezak sanati asarlari – loy, shisha, yogoch, metall, turli toqimachilik materiallarini badiiy bezashda asosiy vosita bolib kelgan.

Hamma naqshlarga xos bolgan xususiyat – materialning xossasiga moslik, har bir davrdagi sanatning rivojlanishini aks ettirish. Kopchilik tadqiqotchilar naqshlarni u tegishli bolgan davrdagi turmush tarzini ozida ifodalaydi deb hisoblaydilar. Juda qadim zamonlardan bizgacha etib kelgan naqshlarda asliga unchalik ham oxshamaydigan turli xil hayvonlar, insonlar, mehnat qurollari tasvirlarini korishimiz mumkin. Tasvirlar vaqt otishi bilan takomillashib hozirgi korinishga kelgan.

Qadimgi Misr va SHarq xalqlarida ramziy naqshlar shakllanib rivojlangan. Ozbekiston hududida ham ramziy raqshlar juda yuksak darajada rivojlangan va ularga misollarni Samarqand, Xiva, Buxoro kabi mamlakatimizning hamma hududlaridagi memoriy yodgorliklarda korishimiz mumkin.

Hozirgi davrda naqshlarning geometrik (girix), osimliksimon (islimi), kalligrafik kabi koplagan turlari shakllangan. Ular ichida geometrik naqshlar eng qadimiy naqshlar sanaladi. Bu naqshlarda elementlarning ritmik takrorlanishi va ranglar uyguligiga katta etibor qaratiladi.