Termiz muhandislik-texnologiya instituti

0.17
0.49
ZnSO4	0.76	2.18			1.54	4.42	3.87	11.1
ZnS			0.22	0.63			0.68	1.96
ZnO•Fe2O3					5.01	14.38	18.9	54.23
PbSO4	0.27	0.77			0.54	1.55	2.61	7.49
CdO					0.0015	0.004	0.012	0.03
CuO					0.09	0.026	0.046	0.13
CuSO4					0.009	0.026	0.045	0.13
CuS			0.05	0.14			0.16	0.46
CuO•Fe2O3					0.09	0.26	0.32	0.92
CdSO4	0.003	0.01			0.006	0.017	0.02	0.06
CdS			0.02	0.06			0.09	0.26
CdO•Fe2O3					0.03	0.087	0.17	0.49
MgSO4	0.40	1.15			0.59	1.69	1.49	4.28
CaSO4	0.48	1.38			0.69	1.98	2.02	5.8
SiO2							2.37	6.8
Al2O3							0.89	2.55
Boshqalar							0.987	2.83
Jami	1.913	5.49	0.29	0.83	8.55	24.53	34.85	100

Neytral eritma miqdoi va undan ajratib olinadigan rux, kadmiy va mis miqdorlari hisobi
Tanlab eritish jarayonida birgina rangli metallar emas, balki H₂SO₄ ham eritma bilan yoki erimaydigan Pb,Ca sulfatlari bilan yo’qotiladi.
Tanlab eritish bo’limida qayta ishlanadigan rux kuyindisi miqdori quyidagiga teng 188113.4 :365=515.4 t/sutka.
Kuyindi bilan keladigan maddalar miqdori:
Zn 515.4•0.5526 = 284.81;
Cd 515.4•0.0045 = 2.32;
Cu 515.4•0.0107 = 5.51.
Ishlab chiqarish ma’lumotlari bo’yicha kuyindidan eritmaga o’tgan metall miqdorini qiyidagicha olamiz: Zn 86 %, Cd 75 %, Cu 71 %.
Tanlab eritishda eritmaga o’tgan metall miqdori, t/sutkada:
Zn 284.81•0.86 = 244.93;
Cd 2.32•0.75 = 1.74;
Cu 5.51•0.71 = 3.91.
Metallarni eritmaga o’tishi uchun kerak bo’ladigan H₂SO₄ miqdori,
Rux uchun 100•244.93:65.4 = 374.51 t;
Kadmiy uchun 100•1.74:112.4 = 1.55 t;
Mis uchun 100•3.91:63.6 = 6.15t.
Jami kislota miqdori
374.52+1.55+6.15 = 586.65 t/sutka.
Tanlab eritishda hosil bo’lgan eritma miqdori 586.65•1000:140 = 4074m³/sutka.

Velts oksidlarni tanlab eritishdan hosil bo’lgan eritma bilan keladigan rux, mis, kadmiy miqdorlari hisobi
Hisob uchun rux keklari elts oksid olish uchun eltsevlash usuli bilan qayta ishlanadi deb olamiz. Rux keklarini qayta ishlashdan olinadigan rux, mis, kadmiy miqdorlaini aniqlaymiz. 515.4 t/sutka kuyindini tanlab eritishdan olinadigan rux keki miqdiri 515.4•0.3485 = 179.6 t/sutka. (0.3485-kek chiqishi).
Mexanik yo’qolishlarni hisobga olgan holda eltsevlashga keladigan kek miqdori
179.6•0.96 = 172.4 t/sutka.
Undagi metallar miqdori, t/sutka:
Zn 172.4•0.2162 = 37.28;
Cd 172.4•0.003 = 0.5172.
Veltsevlashda metall chiqishini quyidagicha qabul qilamiz:
Zn 92.5 % va Cd 93 %.
Olinadogan velts oksida miqdori, t/sutka:
Zn 37.28•0.925 = 34.5;
Cd 0.5172•0.93 = 0.48.
Velts oksidlarni tanlab eritishda eritmaga rux 95.2 % va kadmiy 82.2 % o’tdi. Veltsoksidlari miqdori, t/sutka:
Zn 34.5•0.952 = 32.84;
Cd 0.48•0.822 = 0.39.
Elts oksidlarni tanlab eritishdan hosil bo’lganeritma miqdorini aniqlaymiz. Metallarni eritmaga o’tishi uchun kerak bo’ladigan H₂SO₄ miqdori rux uchun 98•32.84:65.4 = 49.2 tonna, kadmiy uchun 98• 0.39:112.4 = 0.34 tonnani tashkil etadi.
Bir sutkada kerak bo’ladigan H₂SO₄ miqdori
49.2+0.34 = 49.54 tonna.
Velts oksidini tanlab eritishdan olingan rux miqdori 49.54•1000:140 = 353.8 m³/sutka.
Velts oksidini tanlab eritishdan hosil bo’lgan eritma bilan keladigan mis miqdori 353.8•0.001 = 0.35 t/sutka.
Aniq eitma miqdori
353.8+(100•0.24)•(63.6•140) = 3363.9 m³/sutka.
Mis kadmiy keki tarkibi va chiqishni hisobi
Rux eritmalarini tozalash uchun rux changidan foydalaniladi. Rux changidagi ruxni ancha ko’p qismi eritmaga o’tadi va buni olinadigan eritma miqdorini hisoblaganda nazarda tutish kerak.
Eritmadagi mis va kadmiy miqdoriga qarab, rux changi sarfi aniqlanadi. Amaliyotda mis va kadmiyni cho’ktirish uchun nazariy hisobdan 2-3 marta ko’p rux changi sarflanadi. Biroq keyingi yillarda rux eritmalarini kompleks tozlash sababli rux changi sarfi me’yorlashtirildi.
Amaliyotda rux changi ishlab chiqarish uchun, ishlab chiqariladigan quyma ruxni 4-6% i sarflanadi. Hisob uchun eritmani mis va kadmiydan tozalash uchun 1 tonna quyma ruxga 50kg rux changi sarflanadi deb olamiz. Amaliyotdan ma’lumki, rux eritmasidan ruxni chiqishi 97-97.2% ni tashkil qiladi.
Hisob uchun 978.1 % olamiz. Bundan 1 tonna rux hisobida rux changi uchun ketadigan rux sarfi 50•0.971 = 48.55 kg.
Kuyinda va velts oksidlarinitanlab eritishdan olingan eritmadagi rux miqdori: 244.93+32.84 = 277.7 t/sutka.
Bundan eritmani mis va kadmiydan tozalash uchun rux changi sarfi quyidagiga teng
277.7•48.55:1000 = 13.48 t/sutka.
Kompleks tozalashda rux changi uchun ruxni nazariy sarfi miqdori.
Mis sementatsyasi uchun. Eritmadagi mis miqdori 3.91+0.35 = 4.15 t/sutka, bundan rux sarfi 65.4•4.15:63.6 = 4.26 t.
Kadmiy sementatsyasi uchun. Eritmadagi kadmiy miqdori 1.74+0.39 = 2.13 t, bundanrux sarfi 65.4•2.13:63.6 = 0.84 t.
Jami rux sarfi 4.26+2.2+0.84 = 6.46 t/sutka.
Amaliy jihadan nazariy hisobga qaraganda rux sarfi 13.48:6.46 = 2.1 t.
Mis va kadmiy sementatsiyasi uchun sarflangan va eritma o’tgan rux changi miqdori 6.46 tonna. Cu-Cd kekidagi ortiqcha rux changi miqdori 13.48-6.46 =7.02 4.26 t/sutka.
Amliyotda Cu-Cd keklarida 38-45 % rux bo’ladi, bundan 7-10% rux ZnSO₄ ko’rinishda bo’ladi. Hisob uchun umumiy rux miqdorini 41 % deb olamiz, u holda ZnSO₄ ko’rinishdagi rux miqdori 9%.
U holda Cu-Cd kekidagi metallik rux miqdori 32 %. Kek chiqishi quyidagiga teng 7.02:0.32 = 21.9 t/sutka.
Cu-Cd kekidagi Cd miqdoi
(2.13:21.9)•100 = 9.72%.
Mis miqdori (4.15:21.9)•100 = 18.95 %.
Cu va Cd keki tarkibi : Zn 41%; Cu 18.95%; Cd 9.72%; qolgan moddalar 30.33%.