Термиз филиали “анатомия ва клиник анатомия” кафедраси

Метаплазия – бир турдаги ҳужайра ўрнига айнан ўша қатордаги бошқа ҳужайра пайдо бўлиши. Бу келиб чиқиши бўйича битта тўқимага хос бўлганҳужайраларнинг ҳамда тўқималарнинг бир турдан иккинчи турига айланиши. Масалан: бачадон бўйни сохта ерозияси касаллигида бачадон бўйнини қоплаган нормадаги кўп қаватли ясси епителий ўрнига бир қаватли цилиндрик епителий пайдо бўлиши. Сурункали бронхит ҳамда бронхоектазия касаллигида бронхлар шиллиқ пардасини қоплаган бир қаватли цилиндрик епителий ўрнига кўп қаватли ясси епителийнинг пайдо бўлиши. Фибринозли перикардит касаллиги оқибатида юрак халтасида фибриноз экссудатининг бириктирувчи тўқимали чандиқ тўқимага айланиши – бу ҳам метаплазия. Чандиқ бириктирувчи тўқиманинг вақт ўтиши билан петрификацияланиб, оссификацияланиб суяк тўқимага айланиши – бу ҳам метаплазия.
Дисплазия – бу ҳужайраларнинг гиперплазияланиши ҳамда метаплазияланиши оқибатида ҳужайра таркибида яъни ядросида хроматиннинг кўпайиши ёки камайиши, ўлчамларининг катта-кичик бўлиши, жойланиш жойининг ўзгариши, гистологик жиҳатдан бўялишининг ўзгариши (метахромазия, гиперхромазия) белгиларининг ривожланиши. Дисплазия бу бир сўз билан айтганда ҳужайралар такомил топишининг бузилиши. Дисплазиянинг 4 та даражаси фарқланади. 3 ва 4 даражасида тўқиманинг ичида жойлашган ҳужайралар орасида, атипик, полиморф, хавфли ўсмаларга хос бўлган ҳужайраларнинг пайдо бўлиши кузатилади ва бу даражадаги дисплазияни рак ўз жойида (rak in situ) дейилади. Масалан: терида, тери епидермисида, Педжет касаллигида ривожланадиган дисплазия. Бачадон бўйнида Бауен касаллигида ривожланадиган дисплазия. Сут безлари алоҳида ацинусларида дисплазияли фиброаденоматоз касаллиги ёки буни фиброаденоматозли мастопатия касаллиги ҳам дейилади. Демак дисплазия жараёни тўқималарда учраши бўйича ясси епителийда биринчи ўрин, қопловчи цилиндрик епителийда 2 чи, без епителийсида 3 чи, бириктирувчи тўқимада 4 чи, силлиқ мушак тўқимасида 5 чи ўринда ва ҳ.к. учрайди.
Назорат учун саволлар:
1. Мосланиш жараёни нима?
2. Ўрин тўлдириш жараёни нима?
3. Ўрин тўлдириш жараёнининг даврлари;
4. Регенерация (қайта ўсиб чиқиш) жараёни нима?
5. Гипертрофия нима?
6. Гипертрофиянинг турлари ва механизмлари;
7. Атрофия нима?
8. Сохта ва чин гипертрофиялар қачон кузатилади?