Termiz davlat universiteti zoologiya kafedrasi umurtqalilar zoologiyasi

Mavzu bo’yicha topshiriqlar:

1. 
   Daryo minogasining tuzilishini chizib o’rganish.
   
2. 
   Minoganing teri qoplag’ichlari, o’q skeleti, bosh skeletini o’rganish.
   
3. 
   Nafas olish, ayiruv va qon aylanish tizimlarini tuzilishini o’rganish.
   
4. 
   Minoga va miksinalarning ko’payishi va rivojlanishini o’rganish.
   

5. To’garak og’izlilarning kelib chiqishi va evolyutsiyasini o’rganish.
6. To’garak og’izlilarning kelib chiqishi va evolyutsiyasini o’rganish.
10-Mashg’ulot: Baliqlar katta sinfi - Pisces. Tog’ayli baliqlar sinfi – Chondrichthyes.Tikanli akulaning tashqi va ichki tuzilishi.


Turning sistematik holati

Tip. Xordalilar – Chordata

Kenja tip. Umurtqalilar-Vertebrata yoki bosh skeletlilar –
Craniata
Bo’lim. Jag’og’izlilar – Gnathastomata
Katta sinf. Baliqlar-Pisces
Sinf. Tog’ayli baliqlar-Chondrichthyes
Kenja sinf. Plastinka jabralilar-Elasmobranchii
Turkum. Akulalar-Selachoidei
Tur. Tikanli akula-Squalus acanthiasl


Jihozlar

1. 
   Fiksatsiyalangan ko’ppak akulalar.
   
2. 
   Tayyor preparatlar:
   

yorilgan akula; ovqat hazm qilish sistemasi; qon aylanish sistemasi; ayiruv organlari; ko’payish organlari; bosh miyasi.

3. 
   Tablitsalar: Akulaning tashqi ko’rinishi; ichki organlarining umumiy ko’rinishi.
   
4. 
   Preporaval jihozlar (ustara, qaychi, pintset, preporaval igna, kantselyariya to’g’nagichi) vannachalar, preporaval doskalar.
   

Ishning mazmuni:
Tog’ayli baliqlar to’garak og’izlilardan farq qilib, tuzilishi jihatidan ancha yuqori turadi. Bu ularning chaqqon harakatida, oziqni aktiv ovlashida umumiy xatti-harakatida va tashqi muhit ta’sirini qabul qilishda va unga moslashishda namoyon bo’ladi. Yuqoridagi holatlar birinchi navbatda markaziy nerv sistemasining takomillashuvi bilan bog’liq. Oldingi miya yarim sharlari va miyacha tog’ayli baliqlarda biroz yirik, oldingi miya qopqog’ida nerv moddasi mavjud, miyachasi katta.
Tog’ayli baliqlarda murakkablashgan harakat organlari juft ko’krak va toq qorin suzgichlaridan iborat bo’ladi. Jabra yoylarining qismlarga bo’linishi va oldingi qismi ushlovchi tipdagi tog’aylarga aylanganligi bilan harakterlanadi. Xorda deyarli to’lig’icha bo’g’imga bo’lingan tog’ay umurtqalardan iborat. Miya qutisi umurtqa pog’onasiga birikib ketgan.
Tog’ayli baliqlarning tanasi plakoid tangachalar bilan qoplangan. Ichki tuzilishida asosan nerv sistemasi, sezgi organlari va skelet tuzilishidagi progressiv belgilar tog’ayli baliqlarni to’garak og’izlilarga nisbatan yuqori darajada turishga imkon bergan.
Tog’ayli baliqlarda tog’ay skelet hayotining oxirigacha saqlanganligi tufayli ular hozirgi baliqlarning eng sodda vakillaridan hisoblanadi. Juft suzgichlari tanaga nisbatan gorizontal holatda, dum suzgichlari esa bir-biriga nomtanosib-geterotserkal tipda. Jabra apparati keng to’siqlar yordamida bo’lingan bo’lib bir qancha jabra teshiklari tashqi muhitga ochiladi.
Tashqi tuzilishi
Gavda bosh, tana va dumga bo’linadi; suzgichlari-juft ko’krak va qorin, toq yelka, dum osti va dum suzgichlari; og’iz teshigi; ko’z; juft burun teshiklari; sachratqich; tangachalar; kloaka; qo’shiluv organlari mavjud.
Ichki tuzilishi
Ovqat hazm qilish sistemasi: og’iz bo’shlig’i; tishlar; halqum; qizilo’ngach; oshqozoncha; ingichka va yo’g’on ichaklar; spiral klapan; jigar; o’t pufagi, oshqozon osti bezi.
Nafas olish organlari: Jabra yoriqlari, jabralararo to’siqlar, jabra yaproqlari.
Qon aylanish sistemasi: ikki bo’lmali yurak (bo’lmacha va qorincha); arterial konus; venoz sinus; qorin aortasi; besh juft jabra arteriyalari. Preporat va rasmdan qon aylanish sxemani o’rganish.
Ayiruv organlari: tana buyraklari; siydik yo’llari.
Ko’payish organlari: urug’don; urug’ yo’li; tuxumdon; tuxum yo’li.
Markaziy nerv sistemasi: bosh miya (oldingi, oraliq, o’rta miya, miyacha, uzunchoq miya); bosh miya nervlari; orqa miya.