Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti geografiya kafedrasi

Keys banki
1.Qishloq xo’jaligining tovar va natural xo’jaligi deganda nimani tushunasiz?.
2.Qishloq xo’jaligining 2ta rivojlanish xususiyati to’g’risida gapirib bering?.
3.Insoniyat kelajakda qishloq xo’jaligini rivojlantirishda intensivmi yoki ekstensiv yo’ldan borish afzalmi?.
4.Qishloq xo’jaligini rivojlantirishda qanday omillar muhim rol o’ynaydi deb hisoblaysiz?
5.Jahonda oziq-ovqat muammosini hal etish uchun qaysi muammolarni hal etish zarur deb o’ylaysiz?.
Nazorat savollari
1.Qishloq xo’jaligi tarmoqlari qanday geografik omillar asosida rivojlanadi?.
2.Qishloq xo’jaligi qanday tarmoqlardan tashkil topgan?.
3.Jahon dehqonchilik tarmoqlarining hududiy joylashuvi va rivojlanishiga ta’rif bering.
4.Jahondagi don yetishtirishga ixtisoslashgan mintaqalar va mamlakatlarni xaritadan ko’rsating.
5.Jahonda texnika va moyli ekinlar yetishtiriladigan asosiy rayonlarni xaritadan ko’rsating.
6.Jahonda qoramolchilik rivojlangan mamlakatlarda sut va go’sht yetishtirish va uni eksport qilish dinamikasini tahlil qiling hamda amaliy mashg’ulot daftaringizga yozib qo’ying.
7.Jahondagi qo’y va echki boqiladigan asosiy rayonlarni xaritadan ko’rsating.


9- Mavzu.JAHON TRANSPORTI (4 soat)
Reja:


1. Quruqlik transporti.
a) temir yo’l transport.
b) avtomobil transporti.
2. Suv transporti.
a) Dengiz transporti.
b) Daryo transporti.

3. 
   Havo transporti.
   

1. Quruqlik transporti.
Tayanch so’zlar:
Yo’lovchi va yuk tashish aylanmasi transport yo’llari zichligi, elektrlashtirilgan temir yo’llari, qattiq qoplamali avtomobil yo’llar, magistral va avtostradalar, trakt, shosse, grunt yo’llar, katta va kichik kabotaj yuk tashish, fraxt, xalqaro havo yo’llari.
Temir yo’l transporti. Yuk va yo’lovchilarning parovoz va elektrovozlar bilan temir yo’lda tashuvchi transport turi.
Birinchi temir yo’l transporti (parovoz) Buyuk Britaniyada 1825 yilda qurilgan. Rossiyada parovozli temir yo’l transporti 1837-38 yillarda (Peterburg-Pavlovsk) ishga tushirildi. O’zbekistonda temir yo’l qurilishi 1890 yildan boshlandi, 1899 yili Orenburg-Toshkent temir yo’li qurib bitkazildi.
Temir yo’l transporti iqlimiy sharoitlar va yil fasllari qanday kelishiga qaramay hamma vaqt faoliyat ko’rsataveradi. Uning tezligi katta, yuk tashish tannarxi past.
Ilmiy texnik taraqqiyot temir yo’l transportiga juda katta ta’sir ko’rsatdi. Masalan; Frantsiyada poezdlar tezligi bo’yicha rekordlar o’rnatilgan. Bu yerda poezd tezligini 1955 yilda 331 km soatga, 1991 yilda 380 km soatga, 90 yillarning oxirida esa 515 km soatga yetkazildi. Oddiy tezyurar poezdlarning tezligi soatiga 200-300 km soat. Parij-Bardo temir yo’lida qatnaydigan eng tezyurar poezdning tezligi 350 km soat. Jahonda temir yo’llarning umumiy uzunligi taxminan 1,2 mln km, ammo uning 50%i oltita katta davlatga (AQSh, Rossiya, Kanada, Hindiston, Xitoy, Avstraliya) to’g’ri keladi. AQSh temir yo’llarining umumiy uzunligi bo’yicha jahonda birinchi o’rinda turadi.
Temir yo’llarning zichligi bo’yicha G’arbiy Yevropa davlatlari va AQSh yetakchi. Temir yo’llarning zichligi deganda 100 km² maydonga to’g’ri keluvchi temir yo’l uzunligi tushuniladi. Bu ko’rsatkich G’arbiy Yevropada 10 km² ga teng. Rivojlanayotgan davlatlar temir yo’llarning deyarli hammasi elektrlashtirilgan va ular ikki yo’lli hisoblanadi.