Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti geografiya kafedrasi

3.Jahon chorvachilik tarmoqlar geografiyasi.
Chorvachilik chorva mollari soni va chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarishni o’z ichiga oladi. Jahonda chorva mollarining umumiy soni 4 mlrd boshga yaqin.
Sut yo’nalishidagi yirik shoxli qoramol ko’paytirish aholi zich joylashgan Yevropa, Shimoliy Amerika rayonlari uchun xosdir. Go’sht-sut yo’nalishidagi qoramolchilik intensiv qishloq xo’jaligiga ega bo’lgan mo’’tadil mintaqa rayonlarida shuningdek qurg’oqchil rayonlarida tarqalgan. Go’sht chorvachiligi (Argentina, Avstraliya) ekstensiv va intensiv rivojlangan bo’lsada, u tovar xususiyatiga ega.
Cho’chqachilik bilan turli tabiiy sharoitlardagi intensiv va ekstensiv qishloq xo’jaligiga ega bo’lgan mamlakatlarda mavjud. Odatda, bu tarmoq aholi zich joylashgan rayonlarda, kartoshkachilik, lavlagikorchilik rayonlarida keng rivojlangan.
Qo’ychilik keng yaylov maydonlariga ega bo’lgan mamlakat va rayonlarda rivojlangan. Ayni vaqtda mayin junli qo’ychilik quruq iqlimli rayonlarda ko’proq tarqalgan bo’lib, dasht hamda chala cho’l yaylovlari sharoitda olib boriladi.
M.B. Volf va Yu.D.Dmitrievskiy o’zlarining jahon qishloq xo’jaligi haqidagi kitoblarida 4 turdagi chorvachilik rayonlarini ajratganlar. Ular intensivlik darajasiga ko’ra quyidagicha taqsimlanishi mumkin
. Birinchi turga aholi juda zich joylashgan va qoramolchilik yuqori darajada zich bo’lgan (100 ga qishloq xo’jaligi maydoniga 100-200 bosh mollar to’g’ri keladi) rayonlar kiradi. Bu turga mansub rayonlarda mazkur tarmoq yuqori mahsuldorlikka ega bo’lib, intensiv sut chorvachiligi, cho’chqachilik, parrandachilikka ixtisoslashgandir. Yevropada birinchi turdagi rayon Daniya, Niderlandiya, Buyuk Britaniya, Shveytsariya kabi mamlakatlarni, Shimoliy Amerikada AQShning shimoli-sharqini qamrab oladi. Bu mamlakatlardagi chorvachilik yalpi qishloq xo’jalik tovar maxsulotining 60-80 % ini yetkazib beradi.
Ikkinchi turga intensivlik hamda qishloq xo’jalik mahsuldorligi o’rtacha darajada bo’lgan rayonlar mansubdir. Bu turga Janubiy va Sharqiy Yevropa, AQSh ning janubiy va markaziy shtatlari, Lotin Amerikasining ayrim rayonlari kiradi.
Uchinchi turga aholi zichligi hamda chorva mollari bosh soni zichligi (5-10 bosh) past bo’lgan rayonlar kiradi.
Bunday rayonlarga Avstraliyaning katta qismini, Argentinadagi Patagoniyani, Angola, G’arbiy va Shimoliy Afrikaning ayrim mamlakatlarini (Mavritaniya, Chad, Jazoir) kiritish mumkin. Odatda ushbu mamlakatlarda chorvachilik dehqonchilikdan ustun turadi.
Va nihoyat, to’rtinchi turga aholisi juda zich joylashgan, chorva mollari zich (60-200 bosh), ammo mahsuldorligi past va kam intensiv tarmoq hamda yo’nalishlar ustun bo’lgan rayonlar kiradi. Chorvachilik bu yerda yordamchi ahamiyat kasb etib, oz miqdorda tovar mahsuloti yetkazib beradi. Bunday rayonlarga Hindiston, Shri-Lanka, Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarini misol keltirish mumkin. Rivojlanayotgan mamlakatlarda kam mahsuldor chorvachilik markazlari aksariyat hollarda iste’mol va tovar dehqonchililigidan hududiy jihatdan ajralgan holda olib boriladi.
Go’sht ishlab chiqarish tizimi mol va buzoq go’shti yetishtirish salmog’i 32 %, cho’chqa 39 %, parranda go’shti 20 %, ot va qo’y go’shti salmog’i 9 %ni tashkil etadi.
So’nggi yillarda broyler xo’jaligining Shimoliy Amerika, Yevropada intensiv rivojlanishi parranda go’shti yetishtirishni ko’paytirdi. Jahon bo’yicha uning soni 10 mlrd boshdan oshib ketdi. Ayniqsa, har bir bosh sigirdan sut sog’ib olish, iqtisodiy rivojlangan davlatlarda 3-5 ming kg (biroq Daniya, Niderlandiya 5,8 ming kg, Shvetsiyada 6 ming kg, AQSh da 6,5 ming kg. MDH davlatlarida o’rtacha 2,6 ming kg) ni tashkil etadi.