Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Metabolizm - bu tirik mavjudot hujayralarida sodir bo'ladigan barcha kimyoviy reaktsiyalarning yig'indisi.
Metabolizm (grekcha: metabole — oʻzgarish) — hujayralarda sodir boʻladigan fermentativ reakiyalar majmui. Metabolizmda organik hayot faoliyati uchun zarur boʻlgan moddalar va energiya xosil boʻladi. "Metabolizm" termini, koʻpincha, moddalar va energiya almashinuvining hujayrada kechadigan bosqichlarini ifodalash uchun ishlatiladi. Oziq moddalar hujayraga tushgach, bir qator kimyoviy oʻzgarishlarga uchraydi. Bunday reaksiyalarning muayyan tartibda ketma-ket roʻy berishi metabolitik yoʻl, hosil boʻlgan oraliq mahsulotlar metabolitlar deyiladi. Anabolizm va katabolizm metabolizmni tashkil etuvchi biokimyoviy reaktsiyalarning ikkita keng sinfidir.
●Anabolizm - oddiy molekulalardan murakkab molekulalarning sintezi.
Ushbu kimyoviy reaktsiyalar energiya talab qiladi.
●Katabolizm - murakkab molekulalarning oddiyroqlarga bo'linishi. Bu reaktsiyalar energiya chiqaradi.
Anabolik va katabolik yo'llar odatda birgalikda ishlaydi, katabolizm energiyasi anabolizm uchun energiya berad. Anabolizmda hujayralar va toʻqimalar tarkibiga kiruvchi moddalar sintezlanadi, hujayra tarkibi yangilanadi. Anabolitik reaksiyalar, asosan, qaytarilish reaksiyalaridan iborat boʻlib, ular erkin kimyoviy energiya sarf boʻlishi orqali boradi.
Anabolizm yoki biosintez - kichikroq tarkibiy qismlardan molekulalarni tuzadigan biokimyoviy reaktsiyalar to'plami. Anabolik reaktsiyalar endergonikdir , ya'ni ular rivojlanish uchun energiya kiritishni talab qiladi va o'z-o'zidan emas. Odatda, anabolik va katabolik reaktsiyalar qo'shiladi, katabolizm anabolizm uchun faollik energiyasini ta'minlaydi. Adenozin trifosfatning (ATP) gidrolizi ko'plab anabolik jarayonlarni kuchaytiradi. Umuman olganda, kondensatsiya va qaytarilish reaktsiyalari anabolizm ortidagi mexanizmlardir. Anabolik reaktsiyalar oddiylardan murakkab molekulalarni hosil qiladigan reaktsiyalardir. Hujayralar bu jarayonlardan polimerlar hosil qilish, to'qimalarni o'stirish va zararni tiklash uchun foydalanadi. Masalan: Glitserin yog’ kislotalari bilan reaksiyaga kirishib, lipidlar hosil qiladi:
CH₂OHCH(OH)CH₂OH + C ₁₇H₃₅ COOH → CH ₂ OHCH(OH)CH 12OOCC₁₇H₃₅
Oddiy qandlar birikib disaxaridlar va suv hosil qiladi:
C ₆ H ₁₂ O ₆ + C ₆ H ₁₂ O ₆ → C₁₂H ₂₂ O ₁₁ + H ₂ O
Aminokislotalar birlashib dipeptidlar hosil qiladi:
NH ₂ CHRCOOH + NH ₂ CHRCOOH → NH ₂ CHRCONHCHRCOOH + H ₂ O
Karbonat angidrid va suv fotosintezda glyukoza va kislorod hosil qilish uchun reaksiyaga kirishadi:
6CO ₂ + 6H ₂ O → C ₆ H ₁₂ O ₆ + 6O ₂
Anabolik gormonlar anabolik jarayonlarni rag'batlantiradi. Anabolik gormonlarga misollar glyukoza so'rilishini rag'batlantiradigan insulin va mushaklarning o'sishini rag'batlantiradigan anabolik steroidlarni o'z ichiga oladi. Anabolik mashqlar og'ir atletika kabi anaerob mashqlar bo'lib, u ham mushaklar kuchini va massasini oshiradi.
Katabolitik reaksiyalar, asosan, oksidlanish reaksiyalaridan iborat boʻlib, unda murakkab moddalar birmuncha oddiy molekulalargacha parchalanadi va energiya ajralib chiqadi.
Katabolizm - murakkab molekulalarni oddiyroqlarga parchalaydigan biokimyoviy reaktsiyalar to'plami.
Katabolik jarayonlar termodinamik jihatdan qulay va o'z-o'zidan sodir bo'ladi, shuning uchun hujayralar ulardan energiya ishlab chiqarish yoki anabolizmni yoqish uchun foydalanadi. Katabolizm ekzergonikdir, ya'ni u issiqlikni chiqaradi va gidroliz va oksidlanish orqali ishlaydi. Hujayralar foydali xom ashyoni murakkab molekulalarda saqlashi, ularni parchalash uchun katabolizmdan foydalanishi va yangi mahsulotlarni yaratish uchun kichikroq molekulalarni tiklashi mumkin. Masalan, oqsillar, lipidlar, nuklein kislotalar va polisaxaridlarning katabolizmi mos ravishda aminokislotalar, yog 'kislotalari, nukleotidlar va monosaxaridlarni hosil qiladi. Ba'zida chiqindilar, jumladan, karbonat angidrid, karbamid, ammiak, sirka kislotasi va sut kislotasi hosil bo'ladi.Katabolik jarayonlar anabolik jarayonlarga teskari. Ular anabolizm uchun energiya ishlab chiqarish, boshqa maqsadlar uchun kichik molekulalarni chiqarish, kimyoviy moddalarni zararsizlantirish va metabolik yo'llarni tartibga solish uchun ishlatiladi. Masalan: Hujayra nafas olish jarayonida glyukoza va kislorod reaksiyaga kirishib, karbonat angidrid va suv
C ₆ H ₁₂ O 6 + 6O ₂ → 6CO ₂ + 6H ₂ O ni hosil qiladi.
Hujayralarda gidroksid peroksid suv va kislorodga parchalanadi:
2H ₂ O ₂ → 2H ₂ O + O ₂
Ko'pgina gormonlar katabolizmni boshqarish uchun signal sifatida ishlaydi. Katabolik gormonlarga adrenalin, glyukagon, kortizol, melatonin, gipokretin va sitokinlar kiradi. Katabolik mashqlar aerobik mashqlar bo'lib, kardio mashqlari kabi yog '(yoki mushak) parchalanishi natijasida kaloriyalarni yoqadi.Barcha katabolik jarayonlar kabi hujayra nafas olishida ham energiya ajralib chiqadi va bu energiyadan hujayradagi boshqa reaksiyalar uchun foydalaniladi.
Energiya mavjudligiga qarab katabolik yoki anabolik bo'lishi mumkin bo'lgan metabolik yo'lga amfibolik yo'l deyiladi. Glioksilat aylanishi va limon kislotasi aylanishi amfibolik yo'llarga misoldir. Ushbu tsikllar hujayra ehtiyojlariga qarab energiya ishlab chiqarishi yoki undan foydalanishi mumkin. Metabolizmning bu ikki tomoni oʻzaro chambarchas bogʻlangan.