Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti

Ishlab chiqarish korxonasining statistik byudjeti

№	Ko‘rsatkichlar	Bosh operatsion byudjet	Haqikiy bajarilishi	Bosh byudjetdan ogish
1.	Sotish hajmi, dona	10000	80000	-2000
2.	Sotishdan tushgan kirim	5000.	3600.	-1400.
3.	Ishlab chiqarish xarajatlari	3800.	2700.	-1100.
4.	Zararli daromad	1200.	900.	-300.
5.	Umumxo‘jalik sarflari	1000.	1000.	-
6.	Tijorat sarflari	50.	50.	-
7.	Operatsion foyda	150.	150.	-

Keltirilgan ma’lumotlar shundan guvoxlik beradiki, ishlab chiqarish korxonasi bosh byudjetda ko‘zda tutilgan ko‘rsatkichlarga erishmagan. Mahsulot sotish hajmiga bog‘liq bo‘lgan barcha ko‘rsatkichlar bo‘yicha manfiy ko‘rsatkichlar mavjud. Statistik byudjet erishilgan natijaning haqikiyligini aks ettiradi. Uning yordamida ham pul, ham foiz nisbatlaridagi ko‘rsatkichlarning mutlok rakamlari jamlanadi. Bundan ko‘ra batafsilrok taxlil imkoniyatini byudjet taqdim etmaydi. Bu maksadlarda moslashuvchan byudjetdan foydalaniladi. Moslashuvchan byudjetda sotish hajmining bir kancha mukobil variantlari ko‘zda tutiladi. U sotish darajasi o‘zgarishga bog‘liq ravishda xarajatlar va daromadlar o‘zgarishini hisobga oladi.
Moslashuvchan byudjet sotishning haqikiy hamma moslashtirilgan daromadlar va xarajatlarni o‘z ichiga oladi. Agar statistik byudjetda ko‘rsatkichlar rejalashtirilsa, moslashuvchan byudjetdan foydalanishda natijalarning faktorli taxlili kullaniladi. Statistik va moslashuvchan byudjetlar kiyosi shuni ko‘rsatadiki, moslashuvchan byudjet korxona ko‘rsatkichlari taxlili uchun yanada xolisrok ma’lumotlarni taqdim etadi. Masalan, foyda bo‘yicha rejani oxirigacha bajarmaslik statistik byudjet bo‘yicha 300 ming sumni moslashuvchan byudjet bo‘yicha esa 60 ming sum. ni tashkil etadi. Bu shu bilan bog‘liqki, statistik byudjet mahsulot sotish haqikiy hajmi ta’sirini hisobga olmaydi, ya’ni u haqikiy voqelikdan uzilib krlgan. Moslashuvchan byudjetda ishlab chiqarish xarajatlari uchun avvaliga mahsulot birligiga bo‘lgan hisob-kitobda me’yorni belgilaydi, keyin esa shu me’yorlar asosida haqikiy sotish darajasiga bog‘liq ravishda ishlab chiqarish xususiyatlarining rejaviy hajmi belgilanadi.
Nazorat kdlinadigan taxminga asoslangan byudjetlashtirish tizimi bir kator fazilatlarga ega va hozirgi zamon sharoitida boshqarishning eng ilgor usullaridan biri hisoblanadi. U boshqaruvni ko‘plab sohalarida kullanadi:

• 
  moliyaviy menejmentda, uning yordamida tashkilot biznesi tuzilmasi haqida etarli
  darajada yorkin tasavvur xosil qilish, sarflar hajmini pul mablag‘lari umumiy okimiga
  mos keluvchi doiralarda moliya bilan kachon va kancha summaga ta’minlash kerakligini
  aniqlash mumkin.
  

• 
  tijorat faoliyati boshqaruvi sohasida bu uslub rahbariyatni ancha aniq taxminlar
  ishlab chiqarish va amalga oshirish uchun mavjud zaxira imkoniyatlari bilan ta’minlangan
  doiralarda eng maqsadga movofiq va samarali tijorat tadbirlarini aniqlash uchun
  marketing bilan muntazam shuhullanishga majbur qiladi;
  
• 
  umumiy boshqarishni tashkil etish sohasida bu uslub tashkilotda amalga oshiri-
  ladigan xar bir funktsiya (tijorat, ishlab chiqarish, moliyaviy, ma’muriy ahamiyati
  va o‘rnini aniq belgilaydi, bu xizmatlar faoliyatini zaruriy tarzda muvofiqlashtirib
  turadi, byudjetda tasdiklangan ko‘rsatmalarga erishish uchun bu xizmatlarni birgalikdagi
  faoliyatga yo‘naltiradi;
  
• 
  xarajatlarni boshqarish sohasida bu uslub zahiradagi yanada tejamkorlik bilan
  foydalanishga imkon tug‘diradi va xarajatlarni kamaytirish yo‘llarini qidirib topadi.