Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti "moliya" kafedrasi

 
Moliyaviy nazoratni amalga oshirishning qonuniy
-
huquqiy asoslari
 
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
O’zbekiston Respublikasining «Byudjet Kodeksi »
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining har moliyaviy
yil uchun
qabul qilinadigan “O’zbekiston Respublikasi
Davlat byudjeti parametrlari to’g’risida”gi Qarori
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
har moliyaviy yil uchun qabul qilinadigan “O’zbekiston
Respublikasining Davlat byudjeti to’g’risida”gi Qonuni
O 
’zbekiston Respublikasi «Soliq Kodeksi»
Moliya vazirligi, Markaziy bank,
boshqa byudjetni boshqarish organlarining
me’yoriy - huquqiy hujjatlari
O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2009 yil 16
sentyabrda 2007 - 
raqam bilan ro’yxatga olinga n “Davlat
b y 
udjetining g’az na ijrosi Qoidalari 

---

23 
2-mavzu: Moliyaviy nazoratni tashkil qilishning turlari, shakl va usullari 
Reja: 
1.
 
Moliyaviy nazoratni amal qilish sohalari va turlari. 
2.
 
Moliyaviy nazoratning shakllari. 
3.Moliyaviy nazoratning usullari. 
Kalit so’zlar
: davlat va nodavlat moliyaviy nazorati, umudavlat nazorati, 
mahkamaviy nazorat, xo‘jalik ichidagi nazorat, mustaqil moliyaviy nazorat, 
jamoatchilik moliyaviy nazorati, dastlabki nazorat, joriy nazorat, so’nggi nazorat, 
majburiy va tashabbus tarzidagi moliyaviy nazorat, tekshirish, taftish, moliyaviy 
tahlil, boshqaruv nazorati. 
1. Moliyaviy nazoratni amal qilish sohalari va turlari 
Bozor 
iqtisodiyoti 
sharoitida 
ham, 
iqtisodityotni 
erkinlashtirish 
va 
modernizasiyalash sharoitida ham moliyaviy nazoratga alohida e’tibor
qaratilmoqda. Bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayonida moliyaning o’zi kabi moliyaviy 
nazoratning maqsad va vazifalari, turlari va shakllari tubdan o’zgardi. Endi u 
faqatgina jazolash maqsadida emas, balki davlatning o’z vazifalarini bajarish uchun 
zarur bo’lgan mablag’larning to’liq to’planishi va byudjet mablag’laridan maqsadga 
muvofiq samarali xarajat qilinishini nazorat qilish maqsadida maslahat va 
ko’rsatmalar berish kabi vazifalarni bajarmoqda. Bugungi kunda moliyaviy nazorat 
tizimi o’z tarkibida nazorat qiluvchilar va nazorat qilinuvchilar bilan birga 
nazoratning turlari, shakllari va usullarini ham jamlaydi.
Moliyaviy nazorat amal qilish sohasiga ko’ra davlat va nodavlat moliyaviy 
nazoratidan iborat
4
.
Davlat moliyaviy nazorati bu davlatning asosiy qonunlariga tayanadigan va 
hokimiyat hamda boshqaruv konkret organlari iqtisodiy-huquqiy harakatining 
kompleksli va maqsadga yo’naltirilgan tizimidir. Moliyaviy nazoratni tashkil etishda 
mamlakatning Konstitusiyasi hal qiluvchi rolni o’ynaydi. Uning huquqiy reglamenti 
davlatning tipiga, uning sosial-siyosiy yo’naltirilganligiga, iqtisodiy tarqqiyot 
darajasiga, mulkchilik shakllarining nisbatiga bog’liq.
Davlat moliyaviy nazorati YaIM taqsimlanishining qiymat proporsiyalarini 
kuzatishga qaratilgan.
Bu nazorat davlat moliyaviy resurslarini shakllantirish, ularning to’liq va o’z 
vaqtida tushib turishi va ulardan maqsadli foydalanish bilan bog’liq bo’lgan pul 
resurslari harakatining barcha kanallariga (tarqatiladi) tegishli hisoblanadi.
4
Vahobov. A.V, Malikov. T.S: Moliya. Darslik. T: “Noshir” Toshkent 2011-y. -711 b.

---

24 
Moliyaviy nazoratning davlat va nodavlat sohalari (ko’rinishlari, turlari) 
nazoratni amalga oshirish metodlarining o’xshashligiga qaramasdan, o’zlarining 
pirovard maqsadlari bo’yicha bir-biridan tubdan farq ham qiladi. Davlat moliyaviy 
nazoratining 
bosh 
maqsadi 
davlat 
xazinasiga 
resurslarni 
tushurishni 
maksimallashtirish va davlat boshqaruv xarajatlarini minimallashtirish bo’lsa, bunga 
qarama-qarshi ravishda nodavlat moliyaviy nazoratning (ayniqsa, firma ichidagi 
moliyaviy nazoratning) bosh maqsadi joylashtirilgan kapitaldagi foyda normasini 
oshirish maqsadida davlat foydasidagi ajratmalar va boshqa xarajatlarni 
minimallashtirishdan iborat. Bir vaqtning o’zida moliyaviy nazoratning har ikki 
sohasi amaldagi qonunlarning huquqiy ramkasi bilan cheklab qo’yilgan.