Termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi

Mashg’ulotning maqsadi. Unayotgan urug’larning nafas olish jadalligini qabul qilingan kislorod miqdoriga qarab aniqlash.
Kerakli asbob va reaktivlar. Har xil urug’lar, Bunzen kolbasi, bir normal NaOH yoki KON eritmasi, bo’yoq kristallari, shisha naylar, rezina ichagi, stakan, doka xaltacha, tarozi, pinset, qora qog’oz yoki qora xalta.
Ishni bajarish tartibi. Unayotgan urug’larning yoki yashil o’simliklarning kislorod qabul qilish jadalligini aniqlash uchun Bunzen kolbasiga 100 ml kontsentratsiyasi bir normal NaOH yoki KON eritmasi quyiladi. Kolbaning og’zi ilmoqli tiqin bilan berkitilib, uning ilmog’iga 10-15 g nishlangan urug’ solingan xaltacha osiladi (xaltacha dokadan tayyorlanadi). Shu holatda tayyorlangan tajriba kolbasi rasmda ko’rsatilganidek shtativga o’rnatiladi. Kolbaning jumragi rezina ichagi yordamida shisha nay bilan tutashtiriladi. Shisha nayning pastki uchi esa rangli suv qo’yilgan stakanga botirilib qo’yiladi. Oradan bir necha minut o’tgandan so’ng stakandagi rangli eritma yuqoriga ko’tarila boshlaydi, urug’ning nafas olishi qancha kuchli bo’lsa, rangli eritmaning ko’tilishi ham shuncha tezlashadi. Chunki unayotgan urug’lar kolbadagi havo tarkibidagi kislorodni qabul qiladi va buning o’rniga CO₂ni ajratib chiqaradi. Ajralib chiqqan CO₂ ni esa kolbadagi ishqor yutadi. Natijada kolbadagi havo siyraklasha boshlaydi. Havoning siyraklashish tezligi nafas olish jadalligiga bog’liq bo’ladi.
Rangli eritmaning shisha nay bo’ylab ko’tarilish tezligini hisobga olish mumkin. Buning uchun bir soat mobaynida ko’tarilgan rangli eritma hajmini (sm³) hisobga olib, buning asosida 1 g yoki 100 g urug’ning bir soat mobaynida ko’tarilishi mumkin bo’lgan rangli eritma darajasini aniqlash mumkin va chiqqan sonni shu urug’lar qabul qilgan kislorodning taxminiy miqdori deb qabul qilish mumkin.
O’simlikning bargi yoki boshqa qismlarining nafas olish jadalligini ham yuqorida bayon qiligan usul bilan aniqlash mumkin. Buning uchun tajribadagi kolbaning ustiga qora xaltacha kiydirib qo’yiladi, ko’tarilgan sathi aniqlanadi, ma’lum vaqtdan keyin esa natija hisoblanadi. Nafas olish jarayonini aniqlashda olingan hamma ma’lumotlar quyidagi jadvalga yoziladi va xulosa chiqariladi.