Tema: Stiller ham vizual informatsiyalar

Informatikada informaciyanı qayta islew degende, qatan’ formal’ qa’deler boyınsha informaciyanı bir tu’rden ekinshi tu’rge tu’rlendiriw tu’siniledi. Tekstte bir ha’ripti ekinshisine almastırıw, betlerdin’ izbe-izliginde nollerdi birliklerge, al birliklerdi nollerge almastırıw qosılıwshılardan ibarat informaciyadan alıng’an na’tiyje-qosındı bolg’an jag’dayında eki sandı qosıw bunday tu’rlendiriwlerdin’ mısalları bola aladı.
Informaciya a’hmiyetli u’sh sıpatqa iye bolıwı za’ru’r:
1. Informaciya u’yrenilip atırg’an na’rse yamasa qubılıstı ha’r ta’repleme tolıq ta’riyiplewi, yag’nıy informaciya tolıq sıpatına iye bolıwı tiyis.
2. Informaciya belgili mag’anada qunlı bolıwı kerek, keri jag’dayında onnan paydalanıw za’ru’rligi tuwılmaydı. Bul informaciyanın’ qunlılıg’ı sıpatın an’latadı.
3. Informaciya isenimli bolıw kerek, keri jag’dayda onı qayta islewge za’ru’rlik tuwılmaydı.
Informaciya mug’darı
Informaciyanın’ o’lshemi, paydalılıg’ın sıpatlawda Klod Shennonın’ tiykarg’ı xızmeti sonnan ibarat, ol ha’r qıylı signallar menen jetkerilip berilgen informaciya-nın’ mug’darların salıstırıwg’a mu’mkinshilik beretug’ın kriteriyanı ko’rsetip berdi, basqasha aytqanda ol informaciyanı o’lshedi. A’lbette informaciyanı ku’til-megen signal (bildiriw) jetkerip beredi. Eger signaldın’ aldın-ala ne haqqında ekenin bil-sek, ol signal bizge hesh qanday jan’a informaciya bermegen bolar edi. Informa-ciyanın’ ko’beyiwi anıq emeslikti, bilimsizlikti azaytadı. Al anıq emeslik bar jerde tosınnan bolıwshılıq hu’kim su’redi, yag’nıy waqiya isenimli bolmaydı, al bazı bir itimallıq penen boladı. Informaciyanın’ paydalılıg’ı onın’ ku’tilmegenlik da’rejesi menen anıqlanadı: 12-yanvar’ ku’ni «keshe 14-yanvar’ edi» degen bildiriw yamasa birdey ku’n shıg’ıp turg’an ku’nleri «bu’gin aspan ashıq eken» degen bildiriw bizge ne informaciya beriwi mu’mkin?
Eger bir neshe ku’n dawamında ku’n tu’nerip, bult basıp turıp ku’n shıqsa, ol bizge anag’urlım paydalı ha’m ku’tilmegen informaciya boladı yamasa jaqsı oqıp ju’rgen oqıwshının’ tekseriw jumısında esaplardı shig’arg’anı haqqındag’ı bildiriw-ge qarag’anda ju’da’ to’men oqıp ju’rgen balanın’ esap shıg’arg’anı bizge ko’birek qızıqlı ha’m paydalı informaciya boladı. Bul a’piwayı mısallar informaciya tu’sinigi menen itimallıq tu’siniginın’ baylanısın ashıp ko’rsetedi.
Qa’legen informaciyanı bazı bir tildegi ga’pleri menen su’wretlew mu’mkin. Ga’pler, til grammatikasinın’ qag’ıydalarına tiykarlanıp, so’zlerden du’ziledi. Al so’zler bolsa, simvollardın’ shekli izbe-izliginen ibarat. Barlıq paydalanıwshı sim-vollardın’ ko’pligi tildin’ alfavitin quraydı. Usı alfavittin’ tiykarında ha’r qıylı ob’ektler du’ziledi, cifrlardan - sanlar, ha’riplerden - so’zler, ha’ripler, cifrlar ha’m matematikalıq simvollardan - formulalar h.t.b.
1- mısal.
A = «a, b, c» alfaviti berilgen.
Mu’mkin bolg’an so’zler berilgen: a, b, c, ab, aaca, acab. So’zdegi simvollardın’ ta’rtibi u’lken a’hmiyetke iye, ab so’zi ba so’zine sa’ykes emes. So’zdin’ uzınlıg’ı so’zdegi simvollardın’ sanına ten’. Bunday alfavitlerge onlıq cifrlar alfaviti, kiril-liсa bas ha’riplerinin’ alfaviti, juldızdın’ (zodiaktın’) 12 belgisinin’ alfaviti jatadı.