Tema: Qala hám sanaat sharayatında atmosfera hawasınıń insanlarǵa, ósimliklerge hám túrli organizmlerge tásiri Mazmunı

3.5. Atmosfera hawasınıń tábiy tazalanıwı

Insaniyattı, sonday-aq, pútkil jonivorlarni óz bag'riga alǵan tábiyaattı hár qanday zıyanlı element haddan zıyat kyib ketmasa, tábiy processler tásirinde zıyanlı faktorlar óz-ózinen zıyansizleniwi múmkin. Mısalı, topıraqqa salınatuǵın tezek 3-6 ay dawamında bakteriyalar, tábiy tásirinler járdeminde organikalıq bolmaǵan elementlarǵa aylanadı, infeksiyalar qiriladi, nátiyjede adam organizmigazarar etkazmaydigan jaǵdayǵa keledi. Sonıń dek atmosfera hawasına shıǵarıp taslanatuǵın gazsimon, puw sıyaqlı elementlar yamasa shańlar az muǵdarda ótiwi menen óz-ózinen záhárleniwi múmkin. Óz-ózinshe záhárleniw atmosfera hawasında keshetuǵın turaqlı tábiy, ximiyalıq processler tásirinde júz beredi.
Ulıwma atmosfera hawasınıń óz-ózinshe tazalanıw ózgesheligi júdá aste keshedi, oǵan túsetuǵın zıyanlı pataslıqlar úlesi bolsa artıp baradı.
Atmosfera hawasın tazalanishida jawınlar tiykarǵı rol oynaydı. Hawa quramındaǵı zıyanlı faktorlar qar hám jawın juwıp ketedi.
Jawın qansha kóp bolsa, hawa quramı sonsha kóp tazalanadı. Hawanı tazalawda dov-terekler, qolaversa pútkil ósimlikler áleminiń áhmiyeti úlken bolıp tabıladı. Mısalı terek japıraqları shań bóleklerin kóp muǵdarda ustap qaladı, zıyanlı gazlardı ózine sińirip aladı.
Terek japıraqları hawadan CO₂ gazın fotosintez reaksiyaları jardeminde alıp, hawaǵa taza oksigenni shıǵarıwda úlken rol oynaydı.
Hawanıń pataslıqlardan tazalanishida suw háwizleriniń roli de bar. Okean hám teńiz suwi ásirese Ekvador regionlarında zıyanlı elementlar tap nasos sıyaqlı tartıp hawanı tazalawda járdem beredi. ilimiy izertlewler sonı kórsetdiki, úlken dáryalar - volga, Angara, YEnisey vaboshqa dáryalar hawadan sulfit angidridridni, azot oksidin ózine sińirip, hawanı tazalawda járdem beredi.
Sonı da aytıw kerek, atmosfera hawası quramındaǵı zıyanlı shıǵındılar hám de gazlar azayıwında aktiv qatnasqan jawın suw suw háwizlerin málim dárejede pataslantıradı.
Ǵárezsiz Mámleketlikler Doslıq awqamı mámleketleri atmosfera hawası daǵı hár bir zıyanlı elementqa gigienik tárepten eki qıylı norma belgilenedi. Úlken, bir yo'la hám ortasha sutkalıq ruxsat etiletuǵın kishi bosaǵa muǵdar usılar gápinen bolıp tabıladı. Bir yo'la, úlken REM ni islep shıǵıw (20 minut ) pataslanǵan atmosfera hawasınıń insanǵa qısqa múddetli tásiri áqibetinde payda bolatuǵın reflektor (hidni seziw, mıy yarım sharlarining bioelektrik aktivligi, kózdiń bayqaǵıshlıǵı hám taǵı basqa ) reaksiyasına tiykarlanǵan.

Atmosferanı qorǵaw ilajları. Joqarıdaǵı maǵlıwmatlardan kórinip turıptı, olda atmosfera hawası insannıń ómiri, qolaversa tábiyaat daǵı teń salmaqlılıq ushın úlken áhmiyetke iye boladı. Sol sebepli atmosfera hawasın qorǵaw ilajlarınan ústivori - bul ekologiyalıq tálim-tárbiya jumısların aparıw bolıp tabıladı, sebebi atmosfera hawasınıń pataslanıwı nátiyjesinde júz bolatuǵın ózgerislerdi tolıq anglay alǵan insan tuwrı hám hár tárepleme juwmaq shıǵara aladı.
Hawa pataslanıwın aldın alıw hám kemeytiwdiń túrli jolları bar. Kárxanalarda tazalaw apparatları ornatıladı, zıyanlı kárxanalar qala shetsine shiǵarıladı, ásirese shıǵındısız texnologiyaǵa ótiw, sonıń menen birge transport háreketin tártipke salıw metro, elektr transportın rawajlandırıw, janar may sapasın jaqsılaw, ekologiyalıq taza transport quralların jaratıw hawanıń pataslanıwın kemeytiwde zárúrli áhmiyetke iye, usınıń menen bir qatarda sanaat kárxanaları, qala, dem alıw zonaları átirapların ko'kalamzorlashtirib atmosfera hawası daǵı teń salmaqlılıqǵa erisiw múmkin.