Tema: Qala hám sanaat sharayatında atmosfera hawasınıń insanlarǵa, ósimliklerge hám túrli organizmlerge tásiri Mazmunı

Atmosfera hawasınıń pataslanıwınıń insan organizmine ta'siri.

Bir kisi sutka dawamında ortasha 25 kg ǵa shekem hawa menen nápes aladı. Nátiyjede hawa quramındaǵı zıyanlı shań, qurım hám záhárli zatlı gazlar kisi organizminde toplanaveradi. Bul bolsa az-azdan insan organizminiń hálsizleniwine alıp keledi hám aqıbette insan organizmi túrli infekciyalarǵa jetkilikli dárejede qarsılıq kórsete almaytuǵın bolıp qaladı, aqıbette hár túrlı keselliklerdi, mısalı astma, kóz keseli, bawır cirrozı, qan basımı, rak, bronxit, ókpe keselligi, jótel sıyaqlı keselliklerdiń kóbeyiwine sebep boladı hám de Cement zavodları, taw-kán sanaatı daǵı kereksiz jınıslardan payda bolǵan shańlar kanal, bóget hám jol qurılısında ótkeriletuǵın portlatishlardan júzege kelgen shańlar átirapındaǵı ósimliklerge unamsız tásir etedi. Ózbekstanda ótkerilgen baqlawlar sonı kórsetedi, portlatishlardan payda bolǵan shańlar átirapındaǵı ósimliklerdiń artıwın 2 jılǵa susaytirar eken.
Ósimliklerdi zıyanlanıwında atmosferanıń urıslar nátiyjesinde záhárli elementlar menen pataslanıwı da bar. AQShning Vetnam daǵı qorqınıshlı urıs jılları dáwirinde 90 mıń t záhárli zatlaytuǵın elementlar 2 mln.ga maydanǵa taslanǵan.
Nátiyjede búgingi kunga kelip 1, 5 mln.ga orında orman hám otlaqlar qurib, awıl xojalıǵına jaramsız jerge aylanıp qalǵan. Bunday hádiyse Laosda, Kambodjada da júz bergen.

3. Atmosfera hawasınıń pataslanıwınıń haywanlar organizmine ta'siri.

Atmosferanıń pataslanıwı haywanlarǵa da unamsız tásir etip, olardıń záhárleniwine, geyde bolsa nobud bolıwına sebep bolıp atır. Haywanlar patas atmosfera hawasınan nápes alǵanda onıń organizminde záhárli zatlı shańlar hám gazlar (ftor, molibden, qorǵasın hám surma elementleri) jıynalıp, keyininen onı kesellenip, óliwine sebep boladı. Haywan túrleriniń záhárli zatlanıp, qirilib ketiwinde urıslardıń, atap aytqanda, AQShtıń Vetnamda, Laosda, Kambodjada alıp barǵan urıslarda ximiyalıq qurallardı qóllaw sebepli 170 qus túrinen házir 24 qus túri, 55 sút emiziwshiler túrinen bolsa 5 tur qalǵan. Házir sanaatlasqan orınlardaǵı haywanlar arasında «sanoat flyuoroz» degen keselligi keń tarqalıp, ol suwda hám ot-jemde toplanıp qalǵan ftor statyası sebepli payda bolǵan. Tek AQShning Florida shtatınıń Polk okrugidagi bir neshe fosfat zavodlarınan shıqqan ftordan záhárli zatlanıp 30 mıń bas qaramal ólgen. AQShdagi rangdor metallurgiya zavodınan shıqqan qorǵasın hám polat eritiw zavodınan shıqqan molibden menen záhárli zatlanıp, zavoddan diametri 24 km ge shekem bolǵan jaylawlar daǵı qoy ólgen. Tursunzoda alyuminiy zavodınıń (Tadjikistan ) záhárli zatlı gazları tásirinde onıń átirapındaǵı, atap aytqanda Surxondaryo wálayatınıń shegara qatar rayonlarında sharba buyımlarınıń jemisdorligi hám awıl xojalıq eginleriniń hasıldarlıqları azayıp ketmekte.
Atmosfera hawasınıń záhárli zatlı shań hám gazlar menen pataslanıwı pal hárreleriniń kóplegen qirilib ketiwinen tısqarı, asalini sapasına da tásir etedi.