Tema: Kishi jastaǵi oqıwshilarda ilimiy du`n`ya qarastin` elementlerin rawajlandiriwda ana tilin u`yretiwdin` ahmiyeti

Tórtinshi klasta bayan ústinde islew

Belgili bolǵanınday, úshinshi klasta bayan oqıtıwshı tárepinen usınıs etilgen tayar reje hám de oqıtıwshı basshılıǵında jámáát bolıp dúzilgen reje tiykarında ótkeriledi.

Tórtinshi klasta bolsa joqarıdaǵı bayannıń eki túri menen birge, óz betinshe dúzilgen reje tiykarındaǵı bayan; qısqa súwretlengen bayan; grammatikalıq tapsırmalı bayan; tekst mazmunın qısqartıwǵa tiyisli bayan hám qadaǵalaw bayanlarınan paydalanıladı.

Qısqa súwretlengen bayan; grammatikalıq tapsırmalı bayan hám qısqartılǵan bayanlar ayrıqsha bólim etip ajıratılmaydı. Qısqa súwretlengen bayan bolsa birinshi hám de úshinshi bólimge kirgizilgen.

Tayar reje hám jámáát bolıp dúzilgen reje tiykarındaǵı bayan ústinde jumıs ekinshi klassta da úyrenilgen. Jumıstıń bul túri tórtinshi klassta tekst mazmunınıń tereń analiz qılınıwı hám quramalılıǵı penen ajıralıp turadı.

Oqıtıwshı oqıwshılardıń dıqqatın kóbirek shıǵarmanıń hámme tásirlerin baqlap, tekst bólimlerindegi waqıyalardı túsindirip beriwge qaratadı. Máselen, «Zamir Ziyrekke nelerdi úyretti?», «Ne ushın ǵarrı adamlardı járdemge shaqırdı?» sıyaqlı bir qatar sorawlar oqıwshılardı tekstti dıqqat penen esitiwge úyretedi. Olar teksttegi tásirlerdiń hámmesi bir-birine baylanıslılıǵına isenim payda etedi hám usıǵan ádetlenedi. Bayandı jazıw waqtında oqıwshılardıń ózleri teksttegi kerekli maǵlıwmatlardı bayanlawǵa háreket qıladı.

Tekstti analiz qılıwda tiykarlı baha beriwde qısqa pikirlew hám juwmaq shıǵarıwshı sorawlar da qosıladı. Máselen, rejeniń «Hárre shópti keme qılıp apattan qutıldı» gápi tiykarlı juwap beriwdi talap etedi («Jaqsılıq jerde qalmas»).

«Bajban biytaptı qalay dawaladı?» sorawın esitken oqıwshılar unamlı juwap beredi («Ana ayıw»), biraq oqıtıwshı juwaptı tiykarlı túsindiriwdi talap etedi: «Bajban biytaptıń ayaǵındaǵı tikendi qalay aldı?» Tekstler analiziniń qıyınlasıwına jáne bir sebep sol, tekstlerge qısqa súwretlew kirgizilgen.

Biz qısqa súwretlew bar tekstlerdi analiz qılıwda oqıwshılar dıqqatın súwretlewdiń bas mazmundı bayanlawdaǵı ornına qaratıwımız kerek.

Tórtinshi klasta bayan ústinde islew áste-aqırın quramalasıp baradı. Bul quramalılıq sonnan ibarat, oqıwshılardıń ózlerine reje dúziw úyretiledi. Hátte, oqıwshılar ózleri erkin dúzgen reje tiykarında bayan jazadı. Bunda oqıtıwshınıń wazıypası – oqıwshılardı tekstti bólimlerge bólip oqıwǵa úyretiwden ibarat. Toplamda reje ústinde jámáát bolıp islew ushın tekst berilgen.

Bul jumıs úshinshi klassta alıp barılǵan metodikalıq usıllar hám jollar menen ámelge asırıladı. Bular sóz benen súwretlew, tekstti bólimlerge bóliw (oqıtıwshı bergen tema tiykarında), oqıwshılar dápterlerindegi tekstti bólimge bóliw, tańlap aytıp beriw yamasa qayta tańlap aytıp beriw tiykarında bólimge ajıratıwdan ibarat.

Tórtinshi klasta bayan rejesin jámáát bolıp dúziw, tiykarınan, oqıwshılardıń erkinligin asırıwǵa qaratılǵan. Birinshi yarım jıl aqırına barıp oqıwshılar ózleri erkin reje dúziwi hám teksttiń keń mazmunın bayan qıla alıwları kózde tutılǵan. «Klaslaslar», «Aqıl» tekstleri usıǵan tiyisli.

Reje dúziwge úyretiw protsessinde jámáát bolıp reje qatarlarınıń ornın almastırıw shınıǵıwları da ayrıqsha orın tutıwı múmkin.

Bunday shınıǵıwlardıń ajıralıp turatuǵın tárepi sol, reje tiykarında dáslep qatnasıwshı shaxslar háreketi yamasa hádiyse súwretlenedi, keyin aldın bolıp ótken hádiyseler yamasa bayan etilgen hádiyseden bir qansha aldın bolǵan hádiyse, yaǵnıy basqıshpa-basqısh izbe-izlikke ámel qılınbaǵan halda súwretlenedi.

Máselen, «Márt balalar» gúrrińinde balalardıń kórsetken mártligi bayan etiledi.

Shınıǵıwdıń sońǵı maqseti turmısta bolıp atırǵan hádiyselerdi bayan etiwden ibarat. Bul bólimde barlıq tekstlerge anıq metodikalıq kórsetpeler berilgen. Usı kórsetpeler jumıstı nátiyjeli shólkemlestiriwdi kózde tutadı.

Usı sabaq túrin «Qus» teksti arqalı kóremiz.