|
Akmal, Allayarlar atιlιp ketkende.
Jawlar Kádiriydi qatιl etkende,
Sharaf atlι insan uyqιsιn buzιp,
Qábirinen shιǵarιp alιp ketkende...
Bári kóz óńimnen ótkendey boldι,
Mustaqilliq maydanιnan ótkende.
Qosιqta shayιr Ǵárezsizlik ushιn janιn pidá qιlǵan usιnday xalιq qaharmanlarιnιń ayanιshlι táǵdirin sóz etiw menen birge, ǵárezsizlikke erisken bul eki xalιqtιń da doslιq, tuwιsqanlιq qatnaslarιnιń máńgilik, olar tańlap alǵan joldιń aydιn, sarras ekenligine, bul jolda ózbek xalqι menen qaraqalpaq xalqιnιń bárhama birge bolatuǵιnlιǵιna, solay etip, azat hám abat Watan qushaǵιnda birgelikte ómir keshiretuǵιnlιǵιna úlken isenim bildiredi`
Ózbekstan - Kúnshιǵιstιń Sholpanι,
Kóp qιyιn jollardan óterseń asιp,
Binyat bolιp azat insan ármanι,
Janιńdι jaqtιrtar ιǵbal quyashι.
Qutlι qádemińe «Hásanat»Ǵ diyip,
Qanu-qardash bolιp qol berip qolǵa,
Qara qalpaǵιmdι shalqayta kiyip,
Janιńda bararman bul ullι jolda
Ǵárezsizlik dáwiri poeziyasιnda Ǵárezsizlik temasι menen bir qatarda burιnnan kiyatιrǵan dástúriy temalar da jańasha milliy ǵárezsizlik kóz-qarasι ruwxι tiykarιnda jιrlanιwιn dawam etti. B.Qayιpnazarovtιń «Tań gúli», I.Yusupovtιń «Begligińdi buzba sen», «Úmit jaǵιsι», «Búlbil uyasι», K.Raxmanovtιń «Mánzilim alιs», «Watan tuyǵιsι», S.Pirjanovtιń «Jasιl jaǵιs», «Altιn jaǵιs», «Úlken shańaraq», J.Izbasqanovtιń «Men kútken kún», «Muhabbat lirasι», «Saylandι shιǵarmalarι», K.Kárimovtιń «Meniń terezelerim», H.Ayιmbetovtιń, T.Sársenbaevtιń «Tańιrqant», Sh.Ayapovtιń «Lirika», Á.Ótepbergenovtιń «Bulaqlar», «Dúńya bir ájep jaydur», «Dozaq ishinde», «Allańdι umιtpa», S.Ibragimovtιń «Jer menen aspannιń aralιǵιnda», N.Ámetovtιń «Dáwran», «Iǵbal», N.Tóreshovanιń «Periyzat», X.Dáwletnazarovtιń «Ashιq bolmaǵan kim bar?», «Xosh qal, jaslιǵιm!», «Álwidaǵ, muhabbat!», M.Jumanazarovanιń «Elim dep eńiremeseń», «Júregimde bir dárt bar», B.Genjemuratovtιń «Saratan», «Oq qadalǵan ay», B.Seydabullaevtιń «Apattan qutqarιń, adamlar!», T.Jiyemuratovtιń «Ushιrattιm bir gózzaldι, G.Dáwletovanιń «Seniń dártiń menen jasayman, hayal», J.Óteniyazovtιń «Sholaq jayιn» sιyaqlι qosιqlar hám poemalar toplamlarι, mine, usι dáwirdegi hár qιylι tematikada jazιlǵan shιǵarmalar boldι. Mιsalι, bul toplamlarda I.Yusupov Ǵárezsizlik alιp kelgen ullι ózgerislerdi, Araldι, ekologiyanι milliy qádiriyatlardι qorǵaw máselelerin sóz etse, J.Izbasqanov óziniń túpkilikli temasι muhabbat hám tábiyattι jιrlawǵa sadιq qaldι. K.Raxmanov bolsa ádettegidey ómir haqqιnda tolǵanιslarǵa kóbirek kewil bóldi.
Shayιrlarǵa jańa ómir jańa tematika, jańa ideyalιq baǵdar inám etkenindey, jańa súwretlew usιllarιn da keltirip shιǵardι. Lirikada dáwirdiń siyasiy-ekonomikalιq, ruwxιy, ádep-ikramlιq qarama-qarsιlιqlarιn jasιrmastan ashιqtan ashιq aytatuǵιn ótkirlik, batιl pikirlewshilik tendentsiyasι kúsheydi. Máselen, I.Yusupov totalitar siyasat húkimranlιq etken jιllarda aytιwǵa bolmaytuǵιn haqιyqatlιqlardι simvolika-metaforalιq, miflik-allegoriyalιq usιllarda súwretlep beriwdi kóbirek úrdis etken bolsa, ǵárezsizlik jιllarιna kelip dáwir haqιyqatlιǵιn ashιqtan ashιq emin-erkin jιrlaw jolιna ótti. Bul sιpat ásirese onιń ekologiyalιq apatshιlιqtιń ashshι haqιyqatlιǵιn ashιp beriwge qaratιlǵan qosιqlarιnda ayqιn kózge taslanadι`
«Ne is tapsa, insan peylinen tabar,
Ol qast etse, teris aǵar dár`yalar,
«Bul jer bizge haram» degendey olar,
Ah, urιp qιyqιwlap barar tιrnalar.
Quslardι qolaysιz, teńizdi suwsιz,
Qaldιrǵan námártler qalmas sorawsιz,
«Qarǵιsqa jolιǵιp bári qalιwsιz,
Tuxιmqurt bolǵay» dep barar tιrnalar.
(«Tιrnalar»)
Ǵárezsizlik dáwiri poeziyasιnda Xaliyla Dáwletnazarov (qotw) júdá teperishlik penen kórine basladι. X.Dáwletnazarov «Xat» (qoi0), «Sen maǵan kereksen» (qoiy), «Sen jaqsι qιzsań» (1989) toplamlarι menen 80-jιllarda-aq óz oqιwshιlarιna keńnen tanιlιp qalǵan edi. Ǵárezsizlik jιllarιnda «Ashιq bolmaǵan kim bar?» (1991), «Xosh qal, jaslιǵιm» (1992), «Álwidaǵ muhabbat, álwidaǵ!» (1992) degen atamalar menen lirikalιq qosιqlar hám poemalar toplam kitaplarι basιlιp shιqtι.
Haqιyqatιnda da, X.Dáwletnazarov basqa da bir qatar belsendi shayιrlar sιyaqlι ǵárezsizlik hám onnan aldιnǵι jιllarι óz lirikasιnιń tematikasιn taǵι da keńeytiw menen qatar, sol poeziyalιq shιǵarmalardιń ayqιnlιǵιn, ótkirligin, lirik qaharmanlarιnιń haqιyqatshιllιǵιn kúsheytti hám tereńlestirdi desek arzιydι, al onιń kóplegen sotsial`-psixologiyalιq, ruwxιylιq sιpatlarǵa iye, sol baǵdardaǵι oy-sezimlerdi ashιqtan ashιq, ótkir jιrlaǵan qosιqlarιn zιyalιlarιmιz benen ańlι oqιwshιlar jámááti úlken húrmet penen tilge alιp ǵana qoymay, al olardι da yadlap alιp, tiyisli jerlerde qollanιp júrgeni sιr emes. Solardan shayιrdιń “Kimligińdi yad et!”, “Qaraqalpaqstan”, “Nawrιz seyili”, “Ǵayrι jurttaǵι Qaraqalpaqlarǵa”, “Dúńya júzi Qaraqalpaqlarιna”, “Xalιq xalιqlιǵιn etpek kerek”, “Maylι sheńgel”, “Tumarisa”, “Ernazar Alakóz tolǵanιslarι”, ǴYaratqan, xalqιma bir zor bala ber”, “Xalιq mápi”, “Ómir usιlay ma, aǵajan!?”, X.Dáwletnazarov “Meniń júregimdey janbaqta zaman”, “Ǵárip-Ashιq-Shaxsánemler qayaqta?” hám taǵι basqalar shayιrdιń usι dáwirdegi ayqιn jazιw stili menen shayιrshιlιq baǵdarlamasιn tanιtadι. Bularǵa qosιmsha onιń nasrιy (prozalιq) qosιqlarι da tek bir kórkem sóz sheberiniń emes, al, tutas milliy poeziyamιzdι az da bolsa túrlendiriwge, mazmun jaǵιnan bayιtιwǵa da xιzmet etpekte.
Mine, usιlardιń ayιrιmlarιn tallap qarasaq, X.Dáwletnazarovtιń ǵárezsizlik jιllarιndaǵι shayιrshιlιq kelbeti menen onιń lirik qaharmanlarιnιń ishki dúńyasιnιń ruwxιylιq sιpatlarι, olardιń dáwirge beglili dárejede sáykesligi, qullasι sóz sheberi poeziyasιnιń sιrlarι kóz aldιmιzǵa keledi. Shayιr eń aldι menen, óz jurtιn, óz el xalqιn – Respublikasιn jιrlaydι. Sol ushιn da onιń mιnaday qatarlarι ǵárezsizlikke pidayιlιq penen Watan swygishlik, patriotizmniń ayqιn tιmsalι`
Do'stlaringiz bilan baham: |
