Тема: Философские воззрения в древней Греции и Риме

Зенон (эр. авв. 490—430 йй.)

• У борлиқнинг бирлиги ва ҳаракатсизлигини исбот қилмоқчи бўлган
• Агар маконга эга бўлган кўламда жисм чексиз бўлсаю, вақт чекланган бўлса, у ҳолда ҳаракат бошланмайди. Чекланган вақт мобайнида чексиз маконни ёки чексиз маконнинг ҳар бири алоҳида олинган қисмини эгаллаб бўлмайди.
• Ҳаракатланувчи жисм бутун масофани босиб ўтишдан олдин ҳаёлан унинг ярмисини ўтиши керак. Масофанинг ярмини ўтиши учун у ярмининг ярмисини ўтиши лозим. Бу ҳолат чексиз равишда қайтарилаверади, чунки макон чексиз бўлинувчан экан, сўнгги бўлинмас қисмга эришиш мумкин эмас. Хулоса шуки, ҳаракат чексиз борлиқнинг табиатига мос келмайди.

Анаксагор (эр. авв. 500 - 428 йй.)

• Дунё даставвал ҳаракатсиз қотишмадан иборат бўлиб, энг кичик заррачалардан («уруғлар») ташкил топган эдики, унга ақл (нус) ҳаракат бағишлаган.
• Ақл ҳақидаги таълимоти фаолиятсиз моддага ҳаракат манбасини кескин қарама-қарши қўйганлигини билдирар эди.
• Бу нарса фалсафий фикрнинг келгуси ривожига (янги замон фалсафасининг «биринчи туртки» ғояси) сезиларли таъсир кўрсатди.

Эмпедокл (эр. авв. 484-424 гг. йй.)

• Барча нарсалар асосида бирламчи тўрт унсур («барча ашёларнинг ўзаги»): олов, ҳаво, тупроқ ва сувни кўрди.
• Барча ашёлар миқдор ва сифат жиҳатдан ўзгармайдиган, турли мутаносибликда бир-бири билан қўшилган тўрт унсурдан ташкил топганлар.
• Модданинг ҳаракати коинотдаги бошланғич тартибсизликни бартараф қилган ва уни ўзини уюштирган ва унинг ақлидан ташқарида бўлган нарса сифатида ифодаланади.

Атомистлар

• Левкипп (эр. авв.500-440йй.)
• Демокрит (эр. авв.460-330 йй.)
• Дунё бўшлиқ ва ҳаракатдаги атомлардан, яъни сифат жиҳатдан бир хил ва ўзгармайдиган, аммо шакл ва андоза жиҳатдан турлича бўлган чексиз майда бўлинмас заррачалардан ташкил топган.

Демокрит (эр. авв.460-330 йй.)

• Атомлар бўшлиқда ҳаракат
• қиладилар ва уларнинг бир-бирига қўшилиши бутун дунёни вужудга
• келтиради. Тирик мавжудот тирик
• бўлмаган нарсадан руҳи борлиги билан фарқ қилади. Руҳ доира шаклидаги ҳаракатланувчи атомлардан ташкил
• топган. Демокрит руҳни ўладиган нарса
• деб ҳисоблади. Қачонки, бадан ўлса, атомлар маконга сочилиб кетади.