Тема: Философские воззрения в древней Греции и Риме

Арасту (эр.ол. 384-322 йй.)

• Оила табиий бўлганидек, қуллик ҳам табиий, негаки, баъзиларнинг буйруқ бериши, бошқаларнинг эса тобе бўлиши табиат томонидан олдиндан белгилаб қўйилган.
• Полиснинг (шаҳар-давлат) мавжуд турларини диққат билан кўриб чиққан файласуф бошқаришнинг тўғри уч шакли (салтанат, монархия, аристократия ва полития) ва уч нотўғри (тирания, олигархия ва демократия) шаклини топади.

ЭЛЛИНИЗМ

• киниклар (Антисфен, Диоген);
• эпикурчилар (Эпикур, Тит Лукреций Кар);
• стоиклар ((Зенон из Китеона, Сенека, Эпиктет, Марк Аврелий);
• скептиклар (Пиррон)

Равоқийлар

• Равоқийлар инсоннинг ахлоқий муаммоларига алоҳида диққат-эътибор қаратдилар.
• Барча мавжудотларни оқилона бошқарадиган олий куч (логос, табиат, худо)га инсоннинг қарамдир.
• Инсон энди полис фуқароси эмас, балки коинот фуқароси эди.
• У бахт-саодатга эришиш учун олий куч томонидан белгилаб берилган ҳодисалар қонунийлигини билиб олмоғи лозим эди.
• Асосий хайри фаолият сифатида равоқийлар тушуниб яшашни («шарр» (ёмонлик) нима эканлигини билиш, «хайр» (яхшилик) нима эканлигини идрок этиш), яъни жасорат, адолатлилик, соғлом фикр ва унинг бошқа кўринишлари бўлган-руҳий олижаноблик, нафсни тийиш, тиришқоқлик, журъатлилик ва раҳмдилликни ҳисоблар эдилар.

Сенека (эр. авв. 4 - 65 йй.)

• Император меъёрсиз мақтовни талаб қилмаслиги, фуқаролардан уларнинг мулкини тортиб олмаслиги, сенат ва «яхши» одамлар билан ҳисоблашиши, ўз билганича иш тутмаслиги, фуқароларнинг умумий фойдаси учун меҳнат қилмоғи зарур эдики, бунинг эвазига улар унга садоқат кўрсатиб, уни шарафлашлари лозим эди.

Эпиктет (50 -138 йй.)

• Озодликка йўл моддий неъматлардан, хоҳиш-истаклардан юз ўгиришда ётади, негаки, инсон нимани хоҳласа, уни бериши ва олиб қўйиши мумкин бўлган одамнинг қулига айланади.
• Ташқи томондан мулк, бадан, ҳаёт-хожага ёки тиранга бўйсунади ва шунинг учун уларнинг бу ташқи ҳуқуқларидан фойдаланишларига баҳслашиб ўтириш лозим эмас.