Tema; Avstrolopeteklerge tiyisli arxeologiyaliq estelik ham tabilmalar Reje: Kirisiw

Kayragoch tabilǵan zatı xam chopper quralı retinde usınıs etilgen. A. P. Okladnikov onı 1954 jılda Xujabaqirgan dáryasınıń awılı qasından 32 li edi.
Uchkurron tabilǵan zatı sol at menen atalıwshı awıl bar bolıp, Isfayramsoyning oń qirg'og'ida jaylawagan bolıp tabıladı. Bul mannan P. T. Konoplya qayroq tastan jasalǵan shapqısimon quraldı tapqan edi. Ol úshmúyeshlik 1 de bolıp, eki tárepine iri kertish usılı menen qayta islengen hám qolda tutıw ushın talay ońaylıq etip jasalǵan.
Xujagur tabilǵan zatı. Bul tabilǵan zat Shoximardon hám Isfaram dáryaları aralıǵinda jaylasqan. Xujago'r dáryası qirg'og'idan xam sonday ashell dáwiri qol chuqmori tabılǵan Tabilǵan zat v. A. Ranovning pikrine qaraǵanda, qayroq taslardan islengen chopkich quraldan ibarat esaplanadi. Kuxipiyoz tabilǵan zatı. Bul mannan eki shapqınıń tabılǵan. Bul estelik Kurg'ontepa shaxridan 55 km qublası -garb táreponda jaylasqan. Kayroqqum tabilǵan zatları xam qızıqlı bolıp tabıladı. Olarǵa tiyisli etip A. P. Okladnikov izertlew etken tabilǵan zatrni kórsetsh múmkin. Bul mannan jámi 1040 ta tas materiyaliq buyımlar tawıp alınǵan. Olardı úyreniwde Ranovning xızmetlerin xam úlken bolıp tabıladı. Kayroqqumda tabilǵan zat jayları anıqlanǵan. Olardıń barlıǵı maydanınan jıynap alınǵan.
Tabilǵan zatlar quramında ashell dáwiri quralları bar ekenligi tastıyıqlanǵan. Kayqitov tabilǵan zatı Tadjikistandıń Kirkitov taw eteklerinde jaylasqan bolıp, ol arnawlı uchirilgan chakmoq tas sinig'idan ibarat. Xarakterine kóre muste dáwirige shekem bolǵan tas qural bolıp tabıladı. Qubla Kazaxstan daǵı tabilǵan zatlar. Keyinggi jıllarda Kazaxstandıń qubla regionlarında keń arxeologik qıdırıw jumısları atqarıldı hám dáslepki paleolit ásirinde qızıqlı izertlewler etildi. Usılardan chatov dizbeleri eteklerinen tabılǵan qural -aslaxalar dıqqatqa ılayıq. Bul jerde arxeolog X. A. Alpisi dáslepki qıdırıw jumısların alıp barǵan edi. Nátiyjede shell-ashell dáwirlerine tiyisli bir neshe tas quralları tapılıp úyrenildi.
Usılardan eń qızıqlısı Búriko'zgan, Tandırqazgan hám Turali mákan-jaylar bolıp tabıladı. Tutali I—v mákan-jaylarınıń ashell-mustye jerlerine tiyisli ekenligi tastıyıqlanǵan. Shaqmaq tastan jasalǵan bul baslanıwiy mexnat quralları derlik jer maydanınan jıynap alınǵan. Metalliy qatlamlar bul mákan-jaylarda saqlanmagan

Joqarıda tilge alınǵan arxeologik hám Orta Aziya hám Qubla Kazaxstanda mustye dáwirine shekem xam adamlar jasaǵanlıgınan dárek beredi. Sońǵı yllarda arxeolog E. Bijanov Qaraqalpaqstandıń Ústúrt platosida tarawda qızıqlı izertlewler etildi. Arxeolog M. Qasimov Tashkent Oxangaron oypatlıqsında jumıs alıp barıp Ko'lbuloq paleolit mákanın úyrennshda jańa juwmaqlarǵa keldi.
Orta Aziya hám Kazaxstan dáslepki paleolit dáwiri tabilǵan zat qarargoxlari materialarning kórsetiwishe, b) g'orda qayroqtoshdan islengen qurallar mádeniyatı ámeldegi bolıp, bunday qurallar jaqın shegara qatar mámleketler bolǵan Xnndiston hám Kitay territoriyalaridan tabılǵan qural soǵıw usıln mádeniyatına o'xshas bolıp tabıladı.
Baslanıwiy qayroqtosh qurallar mádeniyatınıń ózgesheligi sonda bul qrollar ápiwayı qol cho'qmorlaridan uzınlaw soǵılıwı menen parıq etedi. Bulardıń úsh bólegi enli, jalpaqlaw bolıp 2—4 iri kertish usılı menen ótkirlengen hám qolda tutıw xamda islew ushın qolaylıqqa iye bolǵan. qayroqdan jasalǵan qurallardıń, ilimiy informaciyalarǵa kóre, Xindistonning arqa-batısınan Soan mádeniyatında kóbirek ushıratıw múmkin. Bul madanpyat Evropanıń shell-ashell dáwirine tuwrı keledi. Bul tárzde jasalǵan qurallar menenqol cho'qmorlari Ortasından parq, etiwshi tipologik haqqındayatlar xozirgacha saqlanıw dárejede anıqlanǵanınsha joq. Bul arxeologlarimiz aldında turǵan problemallardan biri bolıp tabıladı.
Olja qural -saymanlar, tiykarınan, shaqmaqtoshdan birine. Bul kolleksiya quramında tas paraqasidan oralǵan pıshaqsimon qurallar úlken bólimdi quraydı. Tabilǵan zatlar ishinde jonǵısimon qural, qırǵısh, shzatngi sıyaqlı qurallar qızıqlı bolıp tabıladı. Ásirese, menen nukleyidlar kóplegen tabılǵan bolıp, olardan túrli qurallar soǵıw ushın pıshaqsimon paraqalar ajıratıp islengen.
Obirahmat mákan-jayınan qolǵa kiritilgen ma'dali tapnlmalarining Orta Aziya, ásirese, Zarafshon dáryası mustye esteliklerine uqsas ekenligi ilimiy tárepten tastıyıqlandi.

Sonı dizimnen ótkeriw zárúrki, Orta Aziya territoriyadan tapılıp úyrenilgen paleolit mákanları tarkiida Obirahmat hám Awızıkichik estelikleri materiallıq mádeniyat qaldıqlarına mólsherlengeni menen bólek ajralıp turadı. Bul mákanlardan júdá kóp qural -aslaxalar tabılǵan, lskni olar onsha hár túrli emes. Buǵan baylanıslı Orta Aziya mustye dáwiri Evropa hám Old Aziya Orta paelolit mádeniyatınan parıq etedi. Bul bolsa Orta Aziya mustye dáwiri mádeniyatı — jaxon mádeniyatınıń mal'um bir bólegi ekanlngini kórsetedi.
Joqarıdagilardan tısqarı, Tashkent oblasti territoriyasida tapılıp úyrenilgen áhmiyetli tabilǵan zatlardap chpa Kuqisim manz'ilgoxi hám Qoraqamish tabilǵan zatların kórsetip ótiw orınlı bolıp tabıladı.
Keyingn jıllarda, bul átirapda Tashkent qalasınıń 2000 jıllıǵı munasábeti menen keń arxeologik qıdırıw jumısları atqarıldı hám bir neshe paleolit qarargox-lari dizimge alınǵan. Bulmanlarda izertlew jumısları dawam ettirilip atır.
Zarafshon Orta Aziyanıń áyyemgi azim dáryalarınan biri bolıp voxaning ómir bulog'i bolıp kelgen. Keyingi qırıq jıl dawamında ótkerilgen arxeologik ilimiy-izertlewler sebepli voxada materiallıq -mádeniyat esteliklarinng barlıq rawajlanıw basqıshlarına tiyisli túrleri ámeldegi ekenligi taǵı bir bar tastıyıqlandi. Eń áhmiyetlii sonda, Zarafshon oypatlıqsında adamzat dáslepki mustye dáwirinen baslap jasaǵanlıǵı hám óz dáwirine salıstırǵanda joqarı mádeniyat júzege keliw etkenligi ilimiy jixatdan tastıyıqlandi.
Zarafshon oypatlıqsınıń paleolit dáwiri haqqındaǵı maǵlıwmatlar 30 -jıllardıń aqırınan baslap málim boldı. Samarqand shaxrining balalar istiroxat baǵı territoriyasida, Bulaǵıyob sabaqshası irmog'ining ullı qirog'og'ida (keyinirek Komsomol ko'li atı menen júrgizilgenligi orında ) birnchi bar 1939 jılda, kól imaratı qurılısı dawamında, baslanıwiy adamlardıń tas quralları, xayvonlarning suyek qaldıqları tabılǵan edi.
1940 jılda bolsa bul dargoxdan tómenlewde G. v. Grigoryev tárepinen eki tas sixchasn tapildi. 1947 jıldan baslap arxeolog D. P. Lev basshılıǵında aktiv islegen Alisher Navaiy atındaǵı Samarqand Mámleket universiteti arxeologiya ekspedidsiyasi voxadagi baslanıwiy tariyxın úyreniwde úlken jetiskenliklerge eristi, yaǵnıy baslanıwiy jámiyet tariyxshunosligining barlıq rawajlanıw dáwirlerine tiyisli mákan hám qarargoxlarni tawıp úyreniwge eristi42.
Keyingi jıllarda qala qurılısı menen baylanıslı obiektler kem izertlew etilip, atap aytqanda Registon maydanı, Siyob dáryasınıń arqalı, Afrosiyob ter-ritoriyasida Darg'om kanalı qarargoxlarida xam paleolit dáwiri tabilǵan zatları qol ga kirgizildi.
Ásirese, buǵan baylanıslı Omonqo'tondagi tabilǵan zatlardı úyreniw neanertal adamdıń qanday tábiyaat zamanlası bolǵanlıǵın biliw konPyatini berdi. Málim bolıwısha, mustye dáwirinde regionda alqar, burut, kúl reń ayıw sıyaqlı xayvon jasaǵan, túrli ósimlikler ámeldegi bolǵan, Gordaya alqari, qulon, surka, dikobraz hám sahra tasbaqaları suyek qaldıqları kóplegen tapildi. Sol zamanlarında jerler tegislikten ibarat bolǵan. Baslanıwiy adamdıń ań hám terimshilik arqalı tirishilik etiwge sharayat bolǵan.
Qotırbuloq mákanınan baslanıwiy buǵa, buxara buǵası, qulon hám basqa xayvon qaldıqları, Samare joqarı paleolit mákanınan jabayı at, buǵa, túye, sıyaqlı xayvonlarning suyekleri kóplegen tapildi. Bul jonivorlar baslanıwiy adamlardıń ań obiektleri bolǵan.
Qullası, mákan hám qarargoxlardan tapılıp úyrenilgen xayvonot dúnyası qaldıqları sonı tastıyıqlaydıki, Zarafshon oypatlıqsı pleyst oqyen dáwirinde tabbiiy hám jixatdan kisi jasawı ushın júdá qolay bolǵan bul xozirgacha tábiy hám ıqlım jixatdan keskin ózge bolmaǵanlıǵı ilimiy tiykarda tastıyıqlanǵan.