Тема: Анатомия панинин классификациясы рауажланыу тарийхы хам уйрениу методы

Skelet hám onıń áhmiyeti. Skelet organizm súyekleriniń jıyındısı bolıp, organizmniń qattı negizin payda etedi. Skelet mezenximadan rawajlanadı hám tiykarınan mexanikalıq xızmetti óteydi.
Skelet 200 den aslam súyeklerden quralǵan bolıp, deneniń tayanıshı esaplanadı hám passiv háreket qıladı. Skelettegi bólek-bólek súyekler birigip organlar jaylasatuǵın boslıq payda etedi hám olardı hár qıylı tásirlerden qorǵaydı. Mısalı miy qutısında bas miy omırtqa kanalında arqa miy, kókirek kletkasında júrek, ókpe, iri qan tamırları jaylasqan. Bunnan basqa súyeklerdiń kemik (qızıl kemik) bóliminde qannıń formalı elementleri islep shıǵarıladı. Skelet súyekleri organizmde mineral duzlardıń almasıwında qatnasadı.
Súyek (OS) tiń dúzilisi. Súyek biriktiriwshi toqımadan quralǵan bolıp, nerv talaları hám qan tamırlar menen támiyinlengen organ bolıp esaplanadı. Súyek toqıması biriktiriwshi toqıma esaplanıp, súyek kletkalarınan (osteotsitlerden) quralǵan. Súyek kletkalarında kóp sanlı ósikler bolıp, olardıń bir-birine qosılıwınan plastinkalar – Govers plastinkaları payda boladı. Bul plastinkalardıń tártip penen mingesip jaylasıwınan Govers ústinsheleri – minarları payda boladı. Olardıń ishi gewek bolǵanlıqtan Govers kanalları delinedi. Bul kanallarda qan tamırlar hám nerv talaları jaylasadı. Súyektiń ústingi bóliminde súyek kletkaları tıǵız jaylasıp,

5 - Súwret. Adam skeleti.

1-bas skeleti; 2- iyin beldewi; 3- qabırǵa tós súyegi menen birgelikte; 4- iyin aldı súyegi; 5-bilek súyegi; 6-shıǵanaq súyegi; 7- omırtqa súyegi; 8-shanaq; 9-segizkóz; 10- san súyegi; 11- úlken baltır súyegi; 12 -kishi baltır súyegi; 13- taban (ultan); 14- barmaq.
súyektiń qattı (kompakt) qabatın payda etedi. Bul qabat astındaǵı kletkalar siyrek jaylasqan boladı. Olar quramalı dúzilgen bolıp, súyektiń bekkemligin asıradı. Bul qabat gewek qabat delinedi. Ol uzın súyeklerdiń eki ushında jaqsı kórinedi. Gewek zat aralıqlarında súyek miyi jaylasqan kóp muǵdardaǵı jińishke súyeklerden dúzilgen. Gewek zat súyek tosıqlarınıń jaylasıwı hám baǵdarı júdá nızamlı túrde boladı hám adam denesinde sol súyektiń jaylasıwına hám sol súyekke bulshıq et tartıw kúshiniń tásir etiwine baylanıslı boladı. Jalpaq súyeklerdiń ayırım bólimlerinde mısal ushın kókirek súyeginde bul qabat bolmaydı. Uzın súyeklerdiń ishinde súyek miyi saqlanadı. Bazı bir súyeklerdiń ishi gewek bolıp, bul olardıń bekkemligin hám jeńilligin táminleydi.