Тема: Анатомия панинин классификациясы рауажланыу тарийхы хам уйрениу методы

Bulsh?q et toq?mas?. Bulsh?q et toq?mas? ?sh t?rli bolad?: kesejolaq, tegis talsh?qlar h?m jurek bulsh?q etleri. Bulsh?q et kletkalar?nda miofibril talsh?qlar bol?p, olar bulsh?q et talsh?qlar?n?? q?sqar?w bosas?w q?siyetlerin t?minleydi. Kese- jolaq, yaǵn?y skelet bulsh?q etleri adam denesini? s?rtq? jaǵ?nda jaylas?p, súyeklerge birigip turad?. Son?? ush?n olar skelet bulsh?q etleri dep atalad?. Bul bulsh?q et talsh?qlar?n?? uz?nl?ǵ? birneshe millimetrden tap 10-12 sm ge deyin bolad?. Bulsh?q et talsh?ǵ?n?? tsitoplazmas? sarkoplazma dep atalad?. H?r bir bulsh?q et talsh?ǵ?nda bir neshe yadro, jip t?rizli ji?ishke talalar (miofibriller) bolad?. Bulsh?q et talsh?qlar?n mikroskopta qaraǵanda kese tart?lǵan s?z?qlar k?rinedi. Son?? ush?nda bunday bulsh?q et kese jolaq bulsh?q et dep atalad?.
Skelet bulsh?q etlerini? h?reketi adam erkine baylan?sl? bolad?. Son?? ush?n biz qol, ayaq, bas s?yaql? organlar?m?z benen q?legen h?reketti isley alam?z. Uziliksiz fizikal?q sh?n?ǵ?wlar menen shuǵ?llan?lsa, skelet bulsh?q etleri jaqs? rawajlanad?.
Tegis talsh?ql? bulsh?q etler sob?q t?rizli bol?p d?zilgen, talsh?qlar? juda kelte - 0,1mm d?gereginde bolad?. Bul bulsh?q etlerdi? kletkas?nda bir ǵana yadro, h?m tsitoplazmas?nda q?sqar?w q?siyetine iye bolǵan kelte-kelte miofibril jipsheleri bolad?. Tegis bulsh?q etler dem al?w organlar?, asqazan ishek, sidik sh?ǵar?w jollar?, qan h?m limfa tam?rlar?n?? diywallar?nda
jaylasqan. Bul bulsh?q etlerdi? is h?reketi adam erkine baylan?sl? emes, yaǵn?y olar adam t?n?sh turǵanda, uy?qlaǵan waqt?nda da q?sqar?p - bosas?p is-h?reketin atqara beredi.
J?rek bulsh?q etleri d?zilisi jaǵ?nan kese jolaq bulsh?q etlerine uqsasada, biraq
?dewir quramal?raq bolad?. Is-h?reketi jaǵ?nan tegis bulsh?q etlerge uqsap adam erkine baylan?sl?emes.
Nerv toq?mas?. Nerv toq?mas? arqa h?m bas miydi qurayd?. Ol adam organizmini? barl?q toq?ma h?m organlar?n?? jum?s?n basqarad?. Nerv toq?mas? eki t?rli kletkalardan: nerv kletkas?, yaǵn?y, neyron h?m neyrogliyadan turad?.
Nerv kletkas? (neyron) atqaratuǵ?n jum?s?na qarap eki t?rli: seziwshi h?m h?reketlendiriwshi nerv kletkalar?nan turad?. Neyron h?r q?yl? formaǵa iye (she?ber t?rizli, juld?z t?rizli, oval, almurt t?rizli h?m taǵ? basqa). On?? k?lemide h?r t?rli (4-130 mikronǵa deyin) bolad?. On?? basqa kletkalardan ay?rmash?l?ǵ? sonda, onda membrana, tsitoplazma h?m yadrodan basqa, bir uz?n h?m bir neshe kelte
?simsheler bar. Uz?n ?simsheli akson, kelte ?simshesi dendrit dep atalad?.
Seziwshi neyronn?? uz?n ?simsheleri arqa h?m bas miyden sh?ǵ?p deneni? barl?q toq?ma h?m organlar?na barad? h?m olardan ishki-s?rtq? ortal?q t?sirlerin qab?l etip, orayl?q nerv sistemas?na ?tkizedi.
H?reketlendiriwshi neyronn?? uz?n ?simsheleri de arqa h?m bas miyden sh?ǵ?p deneni? skelet bulsh?q etlerine, ishki organlard?? tegis bulsh?q etlerine h?m jurekke bar?p, olard?? h?reketleniwin basqarad?.
Nerv kletkalar?n?? kelte ?simsheleri arqa h?m bas miyden s?rtqa sh?qpayd?, olar bir kletkan? on?? d?geregindegi basqa nerv kletkalar? menen baylan?st?r?p turad?.