Тема: Анатомия панинин классификациясы рауажланыу тарийхы хам уйрениу методы

Adam skeletiniń dúzilisi

Adam skeleti tiykarınan 3 toparǵa: gewde skeleti, qol ayaqlar skeleti hám gelle skeletine bólip úyreniledi.

Gewde skeleti

Gewde skeletine omırtqa baǵanası hám kókirek kletkası súyekleri jatadı.

Omırtqa baǵanası

Omırtqa baǵanası (columna vertebralis) adam skeletiniń hámme bóliminiń tiykarǵı tayanıshı bolıp esaplanadı. Omırtqa baǵanası jańa tuwılǵan balalarda biraz iyilgen oq jay túrinde bolsa úlken adamlarda latınsha S háribine usaydı. Omırtqa baǵanası 33-34 omırtqanıń birigiwinen payda bolıp uzınlıǵı 70-90 sm quraydı. Omırtqalar shemirshekler járdeminde birinen keyin biri segmentler payda etip birigedi. Olar joqarıdan tómenge qaray maydalanıp baradı, lekin quyımshaq omırtqaları adamda rudiment halda boladı.
Omırtqa baǵanası 7 moyın omırtqası, 12 kókirek omırtqası, 5 bel omırtqası, 5 segiz kóz omırtqası hám 4-5 quyımshaq omırtqalarınıń jıyındısınan dúzilgen.
Omırtqa tesikleri birlesip omırtqa baǵanası kanalın payda etedi. Onıń ishinde arqa miy jaylasadı, omırtqa baǵanasınıń moyın, bel bólimleri aldınǵa biraz bórtip shıqqan bolıp lordoz delinedi. Kókirek hám segiz kóz bólimleri arqaǵa bórtip shıqqan bolıp kifoz delinedi.

7-súwret. Omırtqalardıń birlesiwleri

1- sarı baylam; 2-arqa táreptegi baylam; 3- omırtqalar ara disk; 4- omırtqalar ara tesik; 5- aldı táreptegi baylam; 6-dúmpek ósimsheli buwın; 7- qırlı ósimsheler ara baylam; 8- qırlı ósimsheler ústi baylamı.

Moyın lordozı bala 1,5-2 aylıǵında moynın uslap baslawı menen payda boladı. Bel lordozı 11-12 aylıqta bala tik turıwı hám júre baslawı menen qáliplesip baradı.

Bel lordozı segiz kóz kifozınıń qáliplesiwine sebep boladı.
Bazı bir jaǵdaylarda bala partada natuwrı otırıwı, nawqaslanıwı, jaraqatlanıwı hám miynet sabaqlarında gigiena qaǵıydalarına ámel qılmawı
nátiyjesinde omırtqa baǵanası joqarıdaǵı tábiyǵıy iyiliwlerden basqa qaptal tárepke iyiliwi múmkin. Bul skolioz delinedi. Omırtqa baǵanası organizmniń oq skeleti esaplanadı. Bala qáwmetiniń kelisikli bolıwı ushın omırtqa baǵanası tuwrı rawajlanıwı kerek. Bunda gimnastika shınıǵıwları, balalardıń partada tuwrı otırıwı miynet sabaqlarında organizm jaǵdayın ózgertip turıwı úlken áhmiyetke iye. Omırtqa baǵanasındaǵı omırtqalar shemirshekler járdeminde bir-birine háreketsheń birigedi. Omırtqalar ara shemirshekler iyiliwsheń bolıp bel bóliminde qalıńıraq boladı. Omırtqalardıń buwın ósimteleri bir- biri menen buwın payda etip birigedi.
Omırtqanıń arqa bóliminen 4 ósimte: 1-arqa yaki ótkir qırlı ósimte 2-qaptal kese ósimte, 3-joqarǵı hám 4-tómengi buwın ósimteleri shıǵadı. Omırtqanıń denesi menen ósimteleri arasında omırtqa tesigi bolıp olardıń qosılıwınan omırtqalar ara tesik payda boladı. Omırtqalar ara tesiklerden arqa miy nervleri shıǵadı.
Moyın omırtqaları buwın ósimteleri qıysıq, arqa ósimteleri ayrı túrinde omırtqa tesigi úsh múyeshli mayda hám qaptal ósimtesinde qaptal tesik bolıwı menen basqa omırtqalardan parq qıladı. Moyınnıń birinshi omırtqası atlant, ekinshi omırtqası aksis delinedi. Atlant xalqa túrinde bolıp, denesi hám ótkir ósimtesi bolmaytuǵınlıǵı menen moyınnıń basqa omırtqalarınan parq qıladı. Atlantta arqa hám aldınǵı yarım shenberler bolıp olarda aldıńǵa hám arqa tompaqlar bar. Omırtqa tesigi basqa omırtqalardikinen úlkenirek.