Tema : Aslawshi elementler saqlaǵan dárilik ósimlikler Joba: I kirisiw Temanıń aktuallıǵı hám áhmiyeti

3. Ochlovchi elementlar saqlaǵan dárivor ósimlikler
3. 1. Sumak o'simligi bargi-Folia Rhus coriariae
Ósimliktiń atı. Sumax-Rhus coriariae J.
Shańaraǵı. Pıstelesler-Anacardiaseae
Boyı 1-2 (geyde 5 m) ga yetatigan puta yamasa kishi terek.
Bargi toq párli quramalı bolıp, 4-8 jup bargchadan ibarat. Bargchasi cho'ziq-máyeksimon yamasa lansetsimon, iri, ótkir ushlı yamasa topır, arrasimon qırlı, tuksiz yamasa siyrek túkler menen oralǵan.
Gulleri 1 jinisli, mayda kórimsiz, jasıl aq reń, ákelik hám analıq gulleri bólek ro'vakka taplanǵan, kishkene kese hám tojbargi 5 ten, otaligi 5, onaligi 1 bolıp. analıq túyini joqarıǵa jaylasqan.
Mıywesi qızıl reńli, qurǵaqlay, mójeneli mıywe.
Iyunda gullep - oktyabrde pishadi.
Geografiyalıqtarqalishi. Kavkazda, Turkimanistonda, Ózbekstannıń qurǵaqlay, taslaq, qıya tawlarında ushraydı.
Ximiyalıq quramı : Bargi 10 -20. 9% teńin, 4, 8 % ge shekem galla kislota jáne onıń efirlari, flavanoidlar boladı.
Isletiliwi: Teńin alınadı.
3. 1. 2. Skumpiya o'simligining bargi - Folia cotini coggygriae
Ósimliktiń atı. Skumpiya Cotinus coggygria Soop
Shańaraǵı. Pıstelesler - Anacardiaseae
Boyı 2-3 m ga jetetuǵın puta yamasa terek.
Bargi ápiwayı, máyeksimon, teris máyeksimon, yamasa ellipssimon, tómengi tárepi túkli bolıp, poyada izbe-iz jaylasqan.
Gulleri 1 hám 2 jınslı, mayda, jasıl aq reń bolıp, ro'vakka tóplanǵan. Kishkene kese tojbarglari 5 ten.
Mıywesi. Teris máyeksimon, búyreksimon forma daǵı mójeneli mıywe.
Iyunda gullep-sentyabrde pishadi.
Geografiyalıqtarqalishi. Kavkazda, Turkimanistonda, Ózbekstannıń qurǵaqlay, taslaq, qıya tawlarında ushraydı.
Ximiyalıq quramı :. Bargda 12-25% teńin, 3-5 % galla kislota, falvanoidlar, 0, 2% ge shekem efir moyi saqlaydı.
Isletiliwi: Teńin alınadı.

3. 1. 3. Dub terekiniń qabıqlog'i - Cortex Quersus

Ósimliktiń atı. Ápiwayı dub - Querous Rubur L

Shańaraǵı. Qaraqatdoshlar - Fagaceae
Ápiwayı dub boyı 40 m hám odan da bálentiroq bolıwı múmkin bolǵan terek. Shaqları yorilmagan gúmis reń, denesi jarılǵan qoñg'ir postlog' menen oralǵan.
Bargi. Patsimon bólekli, ulıwma kórinisi choziq - teris máyeksimon bolıp, poyada qısqa bánt menen izbe-iz jaylasqan.
Guller. bir uyli, bir jinisli. Ákelik gulleri siyrek, kishkene kúshalaǵa tóplanǵan. Analıq gulleri 1-3 ten boladı.
Mıywesi. Gúl qorg'onining qaldıg'iga jaylasqan, uzın bandli cho'ziq ǵozasha. Aprelde gúlleydi - oktyabrde pishadi.
Geografiyalıq tarqalıwı. Tiykarınan MDH dıń Evropa bóleginde keń tarqalǵa. Derlik balshıq jerde sayamanlı terek retinde o'stiriladi.
Ónim tayarlaw. Báhárde diametrik 5-10 sm shaqlardan shilib alınadı, salqın orında quritliadi.
Ónimdiń sırtqı kórinisi. Tayın ónim hár túrlı uzınlıqtaǵı (30 sm ge shekem ) 2-3 ml ( 6 ml ge shekem ) qalıńlıqtagi naychasimon hám tarnovsimon postlog'dan ibarat. Ústki tárepi chechevicachali jıltır ishinde bolǵanında kóp uzınına qırları bar. Talshıqlı, icki tárepine FeCl3 tóbeizilsa qara - kók rangga bo'yaladi.
Ónimdiń mikroskopik dúzilisi. Probka qabatı, kolenxima, druzlar, mexanik sheńber (belbog') toshsimon kletkalar, kriatallar menen oralǵan steridlar, ózek nur kletkaları.
Ximiyalıq quramı. 7-10 % ge shekem pirrogallol tipiga kiretuǵın ochlovchi elementlar, 1-6 % ellag hám galla kislotalar, glovafen, flavanoidlar hám basqa elementlar boladı.
Isletiliwi. Preparatlar burushtiruvchi hám antiseptik element retinde awız baslıǵı keselliginde, tamaq perdesi jalınlanganda, milkdan qan aqqanda, awızdan iyis payda bolǵanda da isletiledi.
Dári preparatlar:. Qaynatılǵan, shaylar quramına kiredi.