Tema : Aslawshi elementler saqlaǵan dárilik ósimlikler Joba: I kirisiw Temanıń aktuallıǵı hám áhmiyeti

3. 1. 6 G'ozpanja o'simligining túbirpoyasi - Rhizomata Tormentillae

Ósimliktiń atı. Tik o'suvchi g'ozpanja - Potentilla erecta (L) Rauseh (P. tormentilla Neck).

Shańaraǵı. Ra'noguldoshlar - Rosaceae.
Boyı 15-50 sm gcha jetetuǵın kóp jıllıq ot ósimlik. Túbirpoyasi kalta, qalın hám boshli bolıp, jer astında gorizontal jaylasqan.
Poyasi tik o'suvchi, shoxlangan.
Túbiroldi bargi uzın bandli 3 yamasa 5 bólekli, ósimlik gullaganda qurib qaladı. Poyadagi japıraqları mudami 3 bólekli, iri qosımsha bargi bolıp, poyada izbe-iz bandsiz jaylasqan.
Gulleri jalǵız -jalǵız halda uzın bandi menen poyaga jaylasqan.
Gulkosachasi 2 qabat, 4 ten. Tojbargi 4 (basqa túrlerinde 5), altın reńine boyalǵan bolıp, 2000 bóleginde qızıl daqları bar.
Ákelik hám analıqları kóp sanlı.
Mıywesi - kóp urıwlı quramalı mıywe.
May ayında kuzgacha gúlleydi.
Geografiyalıq tarqalıwı. MXD dıń Evropa bólegi, Kavkaz, Batıs Sibirning ızǵar jerlerinde ósedi. Belarusiya hám Tataristonda tayarlanadı.
Ónim tayarlaw. Túbirpoya kuzda yamasa báhárde kovlab alınıp, tazalanadı, túbirlerin qırqıp tastap, ashıq jerde quritiladi.
Ónimdiń sırtqı kórinisi. Tayın ónim tuwrı yamasa egilgan cilindrsimon, qattı hám salmaqli, tegis sınǵısh túbirpoyadan ibarat, ústi gúńgirt, ishinde bolǵanı qızıl yamasa qızıl -gúńgirt, uzınlıǵı 3-4-7 sm, qalınlıǵı 1-2 sm.
Ximiyalıq quramı. 15-30% oshlovchi elementlar, saponin-tormentozid, flobafen hám flavonoidlar hám basqalar bar.
Isletiliwi. Dárileri antiseptik hám burushtiruvchi, awız boslig'i jalınlanganda, asqazan hám ishek keselliklerinde, teri kúygende qollanıladı.
Dárivor preparatlari. Qaynatılǵan, nastoyka hám shaylar quramına kiredi.

3. 1. 7. Qaramıq o'simligining mıywesi-Fructus Myrtilli

Ósimliktiń atı. Qaramıq - vaccinum myrtillus L

Shańaraǵı. Erycaceae - erikadoshlar.
Qaramıq boyı 15-40 sm ga jetetuǵın puta (yarım ).
Bargi ellipssimon yamasa máyeksimon, jıltır, ash jasıl poyada izbe-iz jaylasqan.
Gulleri jalǵız -jalǵız. Gulkosachasi 5 tishli, gúldiń tajıisi 5 tishli, jasıl -aqshıl qızǵılt reń reńli, sharsimon.
Mıywesi - shirasimon, qara -kók, suwlı, kóp urıwlı xo'l mıywe.
Geografiyalıq tarqalıwı. MXD dıń Evropa, Sibir, Kavkaz hám Uzaq shıǵısda keń tarqalǵan.
Ónim tayarlawı. Jaqsı pıskende qol yamasa mashinada teriledi hám sortlarǵa ajıratıp ashıq jerde quritiladi.
Ónimdiń sırtqı kórinisi. Ónim burıwǵan, qara reńli, gúńgirt, diametri 5 mm, mevaning joqarı bólekte sheńber formasındaǵı gulkosachaning qaldıg'i (hámlik) orayında analıq ústinshesi, eger túsip ketken bolsa tereńshe saqlanıp qalǵan boladı. Urıwı kóp.
Ximiyalıq quramı. 12% ge shekem pirokatexin oshlovchi elementları, antotsionlar, 7% ge shekem organikalıq kislotalar, qantlar 30% ge shekem, vitamin S, karotin hám basqalar bar (pirokatexin).
Isletiliwi. Ish ketiw keselliginde ( ásirese balalarda ) qollanıladı.
Dári túrleri. Mevadan demleme, ekstrakt, sherbet tayarlanadı. Shaylar quramına kiredi.