Tema : Aslawshi elementler saqlaǵan dárilik ósimlikler Joba: I kirisiw Temanıń aktuallıǵı hám áhmiyeti

3. 1. 8. Qızılpoycha ósimliktiń jer ústki bólegi - Herba Hyperici
O''simlikning atı. Qızılpoycha (dalachay, sarı shay, shay ot ) - Hyperioum perforatum L, Hypericium scarbum-turpayı dalachay.
Shańaraǵı. Dalachaylaslar - Guttiferae (Hypericaceae)

Qızılpoycha boyı 30 -100 sm ga jetetuǵın ot ósimlik bolıp, sershox, poyasi, japıraqları qarama - qarsı jaylasqan, japıraqları bandsiz, ápiwayı.

Gulleri altın reńde, qalqansimon ro'vakka tóplanǵan.
Mıywesi úsh xanalı, kóp urıwlı, pıskende ashılatuǵın ǵórekshe. Urıwı mayda, gúńgirt reńli.
Iyun, avgust aylarında gúlleydi.
Geografiyalıq tarqalıwı. MXD de tiykarınan Evropa bóleginde, Kavkazda, Batıs Sibir hám Orta Aziyada ushraydı.
Ónim tayarlawı. Ósimlik gullaganida joqarısındaǵı 15-20 sm uzınlıqta o'rib alındı, salqında quritiladi hám poyasidan japıraq hám gullerdi yanchib ajıratıp alınadı.
Ónimdiń sırtqı kórinisi. Ónim tiykarınan japıraq, gúl, pispegen miyweler hám bólekan poyadan ibarat. Poyasi cilindrsimon, tegis qırlı, uzınlıǵı 0, 7-3, 5 sm, eni 1, 4 sm, odan noqat formasındaǵı jaylar ushraydı.
Guli tuwrı, gulkosachasi tereń 5 bólekke qırqılǵan, qırlı, otaligi kóp, analıq túyini 3 xanalı joqarıǵa jaylasqan.
Ónimdiń jaǵımlı iyisi, ashshılaw mazalı bar.
Ónimdiń mikroskopik kórinisi. Bargning epidermis kletka diywalları qıysıq-bugri, tasbexsimon qalıńlasqan jaylaribor. Ústitsalar (awızsha ) bargning tómengi tárepinde. Bargda 2 qıylı: reńli hám reńsiz jaylar bar. Reńsiz jay domalaq bolıp, efir moyi yamasa smolalar, reńli orında bolsa antotsionlar bar boladı. Reńli jaylar bargning qırı boylap jaylasqan. Japıraq tamırı boylap efir maylı reńsiz jaylar (cho'ziq) uzınına jaylasqan.
Ximiyalıq quramı. 10 -12, 8 % oshlovchi elementlar, 0, 1-0, 4 % antratsen ónimleri (giperitsin hám basqalar ), 0, 7 % flavanoidlar (giperozid, rutin, kvertsetin, izokvertsetin, kvertsitrin), 0, 1-0, 33 % efir moyi, karotin hám vitamin C lar bar.
Isletiliwi. Dárivor preparatlari burıwtiruvchi, jara toqımaların tez pitkeriwshi tásirine iye. Meditsinada asqazan -ishek, awız boslig'i keselliklerinde hám 2-3 dárejeli kúyiwlerdi emlewde qollanıladı.
Dárivor preparatlari. Demleme, nastoyka, suyıq ekstrakt, bakteritsid preparat - imanin - Imaninum, novoimanin - Novoimaninum, peflavid - Peflavit (katexinlar jıyındısı, tabletka jaǵdayında Bolgariyada shıǵadı - vitamin P tásirine iye). Imanin hám novoimanin preparatlari ápiwayı hám irińli jaralardı emlewde sutrma dári retinde isletiledi.
Qızılpoycha o'simligining maylı ekstrakti asqazan -ishek jaraların emlewde isletiledi.
Tashkent farmacevtika institutınıń farmakognoziya kafedrası xızmetkerleri qızılpoycha o'simligining Ózbekstanda ósetuǵın 3 túri
Tesik dalachay - H. Perforatum L
Turpayı dalachay - H. Soabrum L
Cho'ziq bargli dalachay - H. Elongatum L a, b
Tolıq úyrenilinip, ximiyalıq quramı anıqlanǵannan keyin meditsinada isletiwge usınıs etildi.