Телекоммуникация тармоқлари ва тизимларини эксплуатация қилиш муаммолари

II BOB. 4G MOBIL ALOQA TARMOQLARI XIZMAT KO’RSATISH 

SIFATINI BAHOLASH 

2.1. Harakatdagi radioaloqa tizimlarining vazifasi  va xizmat ko’rsatish 

zonasining o’lchami 

Harakatdagi  radioaloqa  tizimilari(XRT)ni  vazifasi  va  xizmat  ko‟rsatish 

zonasining  o‟lchamlariga  bog‟liq ravishda 4 sinfga ajratish  mumkin: 

1.  Xizmat  ko‟rsatish  zonasi  bitta  nurda  400-800  km  va  orbitaning  balandligiga 

bog‟liq  ravishda  bir  sun‟iy  yo‟ldosh  uchun  3000-8000  km  diametrdagi  

sun‟iy yo‟ldoshli aloqa tizimlari; 

2.  Ta‟sir  etish  radiusi 0.3 dan 35 kmgacha bo‟lgan uyali harakatdagi radioaloqa 

tizimlari; 

3.  Xizmat  ko‟rsatish  zonasi  antennaning  ko‟tarilish  balandligiga  qarab    2  dan 

50  km  gacha  bo‟lgan  radiusda  ishlovchi  professional  mobil  (Tranking) 

radioaloqa tizimlari; 

4.  Sota o‟lchamlari  0.3 km radiusgacha bo‟lgan simsiz telefoniya  tizimlari.   

Turli  sinflardagi    tizimlar    orasidagi  farq,  avvalo,  taqdim  etiladigan  xizmat 

turlari    va  sifatidan    iborat.  Yuqoriroq    sifatni  ham  mobil,  ham  stasionar  (umumiy 

foydalanishdagi    telefon    tarmoqlari,  ISDN  va    boshqalar)  abonentlar  uchun  ikki  

tomonlama    radioaloqa  xizmatlarini    taqdim  etadigan  sotali    tarmoqlar  va  simsiz 

telefoniya    tizimlari    ta‟minlaydi.  Aynan  shu    xizmatlar,  lekin  kamroq  imkoniyatlar 

bilan  sun‟iy  yo‟ldoshli    tizimlarda  ishlatiladi.  PMR  tizimlarida  esa  asosiy  xizmat 

ko‟rsatish  turlari  yarim  dupleksli  aloqa  va  abonentlarni  guruhli  chaqirish 

hisoblanadi  [19].  

Xizmat  ko‟rsatish  zonalarining  o‟lchamlari  xizmat  ko‟rsatiladigan    hudud 

bo‟yicha  abonentlarning  zichligi    va  taqsimlanish  xarakteriga    bog‟liq.  Abonentlar 

soni  yuqori  zichlikli  joylarda  100m  gacha  radiusli  femtosotalar  va  pikosotalar 

yaratiladi,  ko‟p  binoli  va  aholisi  yuqori  zichlikda  joylashgan  hududlarda  esa 

mikrosotalar  (0.1-0.5  km)  tashkil  etiladi.  Shahar  va  shahar  atrofidagi  zonalarni 

qamraydigan  makrosotali  zonalarning  ta‟sir  etish  radiusi  30-35  kmdan  oshmaydi. 

---

32 

 

Olis  va  borish  qiyin  tumanlarda  qishloq  joylarida  abonentlarga  xizmat  ko‟rsatish 

ham sotali, ham sun‟iy yo‟ldoshli tizimlarda  amalga  oshirilishi  mumkin. 

Sotali  tarmoqlar  va  simsiz  telefoniya  tizimlari    bir  kvadrat  kilometrli 

hududda  10000  erlangacha  bo‟lgan  katta  zichlikda joylashgan abonentlarga  xizmat 

ko‟rsatishi  mumkin.  Tranking  tarmoqlar  esa  trafik  hajmi  1-2  erl/kv.kmdan 

oshmagan 

hollarda 

samaraliroq 

hisoblanadi. 

Sotali 

tizimlarda 

spektral 

samaradorlikni  oshirish  uchun  TDMA  va  CDMA  ko‟p  stansiyali  ulanish 

texnologiyalari  qo‟llaniladigan  keng  polosali  kanallardan  foydalaniladi.  Shu  bilan 

bir  vaqtda PMR tarmoqlarda asosan FDMA yoki  TDMA li qisqa polosali kanallar 

qo‟llaniladi.   

Boshqa  farqlar  aloqani  tashkil  etish  sxemasida  bo‟ladi.  Sotali    aloqa  va 

simsiz  telefoniya  tizimlarida  abonentlar  orasida  individual    chaqiruvlar  amalga 

oshiriladi.  Bunda  so‟zlashuvning  o‟rtacha  davomiyligi  bir  necha  minutlarga  еtishi 

mumkin.  PMR  tizimlarining      odatiy  ish  rejimi  esa  qisqa  uzatishga,  lekin  tez-tez 

chaqiruvlarga  (1  minutdan  kam)  asoslangan.  Chaqiruvlar    to‟g‟ridan-to‟g‟ri,    yoki 

dispetcher  orqali  amalga  oshirilishi  mumkin.  PMR  tizimlarida  aloqa  o‟rnatish  vaqti 

qoidaga ko‟ra, 0.3s dan oshmasligi kerak. 

Chastotaviy  resursdan  foydalanish  usuli  bo‟yicha  harakatdagi  radioaloqa 

tizimlari  ikki  sinfga ajratiladi: 

-  abonentlarga  kanallar  qattiq biriktirilgan  aloqa tizimlari; 

-  umumiy  xizmat  ko‟rsatish  zonasida  abonentlarning    talabi  bo‟yicha 

kanallarni  taqdim etishli  tizimlar. 

Kanallarning  o‟zgartirilmasdan    biriktirishli  tizimlarda  yuqori  operativ  aloqa  

ta‟minlanadi.  Kanallarni  o‟zgartirilmasdan    biriktirish  prinsipi  PMR  konvensional  

tizimlarida  keng  tarqaldi.  Tranking  tizimlar  erkin    ulanishli  tizimlar  qatoriga  kiradi. 

Ular  tanlangan  chastotalar  guruhi  ichida  istalgan  kanalda  ishlash  imkoniyatini 

beradi;    binobarin,  aniq  (konkret  )  bir  kanal  ajratilgan  resursga  biriktiriladi.  Sotali 

aloqa  va  simsiz  telefoniya  tizimlarida  abonent  bir  xizmat  ko‟rsatish  zonasida 

joylashganida  talab bo‟yicha kanalni  taqdim etish ta‟minlanadi. 

---

33 

 

XRTda  yangi  tizimiy  va  texnik    еchimlardan  foydalanish  signal/shovqin

7 

 

nisbatini  (inglizcha  E

b 

/N

0

)  yaxshilash  imkoniyatini  berdi.  Agar  analog  tizimlarda 

E

b 

/N

0 

nisbat  17-18  dB  bo‟lgan  bo‟lsa,  unda  raqamli  tizimlarda  bu ko‟rsatkich 7-9 

db ga teng bo‟ldi.  

 

Harakatdagi    radioaloqa  еr  usti  tizimlari  uchun  (sun‟iy  yo‟ldoshli tizimlardan 

tashqari)  o‟zaro  nisbiy  xarakteristikalar  2.1-jadvalda  keltirilgan.  Keltirilgan 

tizimlar  ro‟yxati  yetarlicha  to‟liq  bo‟lmasada,  baribir,  u  yoki  bu  tizimni  qurishdagi 

farqlarni  baholash imkonini  beradi. 

“Signal-shovqin”  nisbati  bu  1  bitli  signal  energiyasini  1Gs  dagi  shovqinlar 

quvvati  zichligiga  nisbatidir  (E

b 

/N

0

).  XRTda  bu  parametr  ko‟rsatkichi    qanchalik 

past  bo‟lsa,  tizimning  aloqa  sifat  shunchalik  yuqori  bo‟ladi.  E

b 

/N

0

  ko‟rsatkichi 

katta  amaliy  ahamiyatga  ega,  chunki  xatoli  bitlarning  paydo  bo‟lish  tezligi  bu 

nisbatning  (kamayuvchi)  funksiyasi   hisoblanadi.(2-jadval) 

 

 

 

---

34 

 

2-Jadval. 

Standart 

2-avlod  sotali  aloqa tizimlari   

Simsiz  telefoniya 

PMR raqamli  tizimlari 

Xarakteristika 

GSM 

D-AMPS 

cdmaOne 

PDC 

CT-2 

DECT 

TETRA 

APCO-25  Tetrapol 

Chastotalar  diapazoni,  MGs 

890-915/1710-

1785; 935-

960/1805-1880 

824-849; 

869-894 

824-849; 

869-894 

810-826; 940-

956; 1429-

1453 1477-

1501 

864-868  1880-1900  380-400; 410-

430 (450-470) 

138-174; 

406-512; 

746-869 

70... 520 

Chastota  polosasi  kengligi,  MGs 

25 

25 

25 

25 

24 

20 

20 

n/o 

5 

Dupleksnыy  raznos,  MGs 

45/95 

45 

45 

48(130) 

Yo‟q 

Yo‟q 

10 

n/o 

10 

Kanalnыy  raznos,  kGs 

200 

30 

1250 

25 (50) 

100 

1728 

25 

12,5/6,25 

12,5/10 

Dupleks  kanallar  soni 

124 

832 

20 

640 

40 

10 

n/d 

n/d 

400 

Mnogostansionnыy  dostup 

TDMA 

TDMA 

CDMA 

TDMA 

FDMA 

TDMA 

TDMA 

FDMA 

FDMA 

Metod dupleksirovaniya  kanalov 

FDD 

FDD 

FDD 

FDD 

TDD 

TDD 

FDD 

FDD 

FDD 

Bitta 

eltuvchiga

  to‟g‟ri  keladigan 

kanallar  soni 

8 ili  16 

3(6) 

55 

3(6) 

1 

12 

4 

1 

1 

Modulyasiya  usuli 

GMSK 

π/4 DQPSK  QPSK (BS) 

OQPSK 

(M) 

π/4 DQPSK 

GFSK 

GFSK 

π/4 DQPSK 

C4FM 

CQPSK 

GMSK 

Ma‟lumotlar  uzatish  tezligi,  kbit/s 

270,8 (EDGE) 

48,6 

1288 

42 

72 

1152 

32 (

vkl.  4 

log.kanala

) 

9,6 

8 

Ovoz  kodeki turi 

RPE-LTP 

VSELP 

QCELP 

VSELP 

ADPCM  ADPCM 

ACELP 

IMBE 

RPCELP 

Ovoz  kodeki tezligi,  kbit/s 

13 ili  6,5 

7,95 

13 ili  8,5 

6,7 

32 

32 

4,5 

4,4 

6 

Ovoz  uchun  kanalli  kodlash 

R=l/2,  K=5 

R=l/2 

R=l/3,R=l/2 

R=l/2 

n/d 

CRC 

R=2/3 

R=l/2, 

Goley 

n/d 

Kadr uzunligi,  ms 

4,6 

40 

20 

20 

2 

10 

57 

180 

20 

MS quvvati  o‟rtacha  (

maksimal 

(pikovaya

)),  Vt 

GSM-900: 0,1-8  

(0,6-20) 

GSM-1800: 0,25 

- 1(0,03 -0,125) 

3,0 (9); 

1,6(4,8); 

1,6(1,8) 

0,6 (6,3); 

2,5; 1,0 

0,66 (2) 

0, 005 

(0,01) 

0,01 (0,25)  2.5 (10); 0,75 

(3); 1(0,25) 

n/o 

10 

(avtom.) 

Otnosheniе  Eb/No 

9 

16 

6-7 

17 

20 

12 

19 

n/o 

n/o 

Xendover 

Bor 

Bor 

Bor 

(

myagkiy

) 

Bor 

Yo‟q 

Yo‟q 

Bor 

n/o 

n/o 

 

---

35