Tekshirdi: Mamaraimov G’

Hisob-kitoblar.

Shixtaning o’rtacha tarkibi quyidagicha hisoblanadi:

Bu yerda:

- O’rtacha tarkib
- Komponentlar soni
- shixtaning metall qismi

	C	Si	Mn	Ti-Mn	Cr	Ni	Mo	Cu
Po’lat	0.18	0,4-0,7	0,9-1,3	0,9-1,3	0,3	0,3	0	0,3
Cho’yan	4,4	0,75	0,45	0,03	0,12	0	0	0
Lom	0,2	0,27	0,65	0,035	0,035	0,3	0	0,3
Shixtaning o’rtacha tarkibi	3,056	0,5964	0,514	0,0316	0,0928	0,096	0	0,096
Po’latning dastlabki tarkibi Oksidga o’tishi	0,264	0	0,09051	0,025563	0,0071397	0	0	0
Oksidga o’tishi	2,792	0,5964	0,42349	0,006037	0,0856603	0	0	0
Po’latning yangi tarkibi	0,270771	0,3255952	0,91785	0,02316	0,025	0,3	0,008	0,3

Uglerodning tarkibi quyidagicha bo'ladi:

O’rta uglerodli temir qotishmalarida-0,003%
Kam uglerodli temir qotishmalarida - 0,001 %
O’rta markali temir qotishmasida uglerodning miqdori quyidagicha – 0,36%

Marganes
(Mn)+(FeO)=(MnO)+Fe

lgK_Mn=lg(a_MnO/a_FeO)·1/[Mn]=6440/T-2.95=6440/1923-2.95=0.3989
К_Мn=2,5057
G_ших·[Mn]_ших/100=G_м·[Mn]_м/100+G_шл·55/71·(MnO)
Almashuvchi ( MnO)
Gших·[Mn]ших/100=Gм·[Mn]м/100+Gшл·55/71·КMn·[Mn]м/100·72/56·(Fe)общ*FeOMnO,
Bu yerda:
Gших,Gм,Gшл _- Ikki vannali pechdan chiqadigan suyuq metall va metalloshixtaning miqdori.
[Mn]ших,[Mn]м _- Ikki vannali pechdan chiqadigan marganesning miqdori
(Fe)общ_{-Shlak tarkibiga o’tgan temirning umumiy miqdori}
FeO,MnO-shlakka o’tgan faol moddalarning tarkibi
Birikma va metallarning massalari

Mn	Fe	Mno	Feo
55	56	71	72

t=1325С°
G_м=90кг

G_шл=10кг
В=СаО%/SiО₂%=0,4-0,7

Shlakdagi temirning miqdori

1) (Fе)_общ=56/72(4В+0.3/[C]+t²10^-6+1.25)=56/72(43+0.3/0,32+
+1650²10^-6+1.25)=13,07%
_Si=0.15
lg(_FeO/_MnO)=2180/Т·_Si=2180/1913·0.15=0.171=>_FeO/_MnO=1.484
0.388=7,796[Mn]_м=>[Mn]_м=0,0898%
2) Oltingugurt;
G_ших·[S]_ших/100+G_{микс.шл}·(S)_{микс.шл}/100=G_м·[S]_м/100+G_шл·(S)_шл/100
L_s=4
(S)_{микс.шл}=0.4%
G_{микс шл}=1133.33/277.78/10=0.408 кг\100кг shixta
[S]_м=([S]_ших+G_{микс.шл}·(S)_{микс.шл}/100)/(G_м/100+G_шл/100·L_s= =(0.028+0.408·0.4/100)/(90/100+10/100·4)=0.0256%

Ikki vannali pechning material balansi

Shlakka o’tgan moddalarning umumiy miqdori:
G_шл=G_шл^{ок.прим}+G_шл^ок.Fe+G_шл^изв+G_шл^футG_шл^микс+G_шл^загр,
Bu yerda:
G_шл^{ок.прим}, G_шл^ок.Fe, G_шл^изв, G_шл^фут, G_шл^микс, G_шл^загр -Si, Mn va P ning oksidga o’tgan miqdori, Fe oksidining miqdori, qo’shilgan ohak, aralashgan shlak, zarali metallom.
Oksidlarning miqdori:
G_шл^{ок.прим}=2.14[Si]+1.29[Мn]+2.29[Р]=2.14·0.596+1.29·0.424+2.29*0.086=2.02 кг/100kg/ shixta

Birikma	CaO	SiO2	Al2O3	MgO	S	CO2	H2O
Ohak	84,0	3,0	2,8	7,0	0,0	3,1	0,0
Aralashgan shlak	23,0	48,0	6,0	5,0	0,4	0,0	0,0
Futerovka	2,0	1,6	0,3	95,0	0,0	0,0	0,0
Metallom	0,0	65,0	35,0	0,0	0,0	0,0	0,0

В=СаО%/SiО₂%=0,4-0,7

G_СаО=G_изв·(%СаО)_изв/100+G_{микс.шл}·(%СаО)_{микс.шл}/100+G_фут·(%СаО)_фут/100G_SiО2=G_ших·2.14[Si]/100+G_изв·(%SiО₂)_изв/100+G_{микс.шл}·(%SiО₂)_{микс.шл}/100+
+G_{загр.лом}·(%SiО₂)_лом/100+G_фут·(%SiО₂)_фут/100
G_фут=0.18 кг/100кг metalloshixta
G_{загр.лом}=0.32 кг/100кг metalloshixta
G_изв=В·{G_ш·2.14·[Si]_ш/100+G_{микс.шл}·(%SiО₂)_{микс.шл}/100+G_{загр.лом}
(%SiО₂)_лом/100-G_{микс.шл}·(%СаО)_{микс.шл}/100+G_фут·(%СаО)_фут/100}/
/{(%СаО)_изв/100-B(%SiO₂)_изв/100}= =3.0·{100·2.14·0.566/100+0.385·47/100+0.23·65/100}/
/{85/100-3.0·2/100}=6.7145 кг
G_CaO=6.1520.84+0.4080.32+0.180.02=5.644 кг/100 кг shixta
G_SiO2=2.140.543+6.1520.03+0.2500.65+0.408 0.48+0.18 0.016=1.686 кг/100 кг shixta
%(Fe)_общ=13,07%
80% Fe FeO gacha oksidlanadi. 20% Fe esa gacha oksidlanadi.
(FeО)_общ =(Fe)_общ *72/56*0,8=13,07*72/56*0,8=13,385%
(Fe₂O₃.)_общ=(Fe)_общ *160/112*0,2=13,370*160/112*0,2=3,738%

Shlakning miqdori va tarkibi

	Massa	Komponent massasi
		СаО	SiО2	МnО	МgО	Р2О5	Аl2О3	Fеобщ	FеО	Fе2О3
Oksidlar	2,020	0,000	1,276	0,547	0,000	0,197	0,000	0,000	0,000	0,000
Ohak aralashmasi	6,714	5,640	0,201	0,000	0,470	0,000	0,188	0,000	0,000	0,000
Issiqlik sarfi	0,180	0,004	0,003	0,000	0,171	0,000	0,001	0,000	0,000	0,000
Aralashgan shlak	0,408	0,094	0,196	0,000	0,020	0,000	0,024	0,000	0,000	0,000
Lom	0,320	0,000	0,208	0,000	0,000	0,000	0,112	0,000	0,000	0,000
FeOsiz shlakning miqdori	9,643	5,738	1,884	0,547	0,661	0,197	0,325	0,000	0,000	0,000
Shlakning umumiy massasi	11,635	5,738	1,884	0,547	0,661	0,197	0,325	1,521	1,557	0,435
Shlak tarkibi	100	51,834	16,197	4,704	5,685	1,689	2,794	13,071	13,385	3,738

Suyuq cho’yanning chiqishi

G_ст=G_ших+G_ок^прим+G_ок^Fе+G_пот^пыль+G_лом^загр+G_пот^кор
G_ок^прим=С+Si+Мn+Р=2,792+0,596+0,424+0,086=3,898 кг/100 кг shixta
G_ок^Fе=((%Fе)_общ/100)·G_шл=(13,07/100)·11,635=1.521 кг/100 кг shixta
G_пот^пыль=(2·G_ших)/100=1.8 кг/100 кг shixta
G_пот^кор=(6·G_шл)/10011,635=0,698 кг/100 кг shixta
G_лом^загр=(1·G_лом)/100=0,25кг/100 кг shixta
G_ст=100-3,898-1,521-1,8-0,698=92,083кг/100 кг shixta
Suyuq cho’yanning chiqishi:
у=G_ст/G_ших=92.083/90=1,023
Po’latning aniqlangan tarkibi:

1. 
   Marganes:
   

lg(_FeO/_MnO)=2180/Т·_Si=(2180/1923)·0.15=0.183 =>_FeО/_МnО=1,441
100·0,514/100=1,020·[Мn]_м+11,635·55/71·2,609[Мn]_м/100·72/56*
*13,071,441
0,514=1,02314[Мn]_м +5,469768[Мn]_м =>[Мn]_м=0,079%

2. 
   Fosfor lgL_Р=22350/1923-16+2.5lg(13,07)+0.08·51,834=2.389 =>L_Р=363,063
   

[Р]_м=0.159/(92,083/100+11,635/100·363,063)=0,0022%
v) Oltingugurt
[S]_м=0,0316/(0,9+11,635/100·4)=0,023%

Kislorod sarfi

G_О2^газ+G_О2^окал=G_О2^прим+G_О2^FеG_О2^пыль
G_О2^прим=G_ших/100[(1-)·16/12·С+·32/12·С+32/28·Si+16/55·Мn+
+80/62·Р],
где=0.12-uglerodning ulushi ,СО_{2 gacha oksidlanadi}
G_О2^прим=100/100[(1-0.12)·16/12·2,792+0.12·32/12·2,792+32/28·0.596+
+16/55·0.424+80/62·0,086]=5,085 кг/100 кг shixta
G_О2^Fе=G_шл·(Fе)_общ/100·0.238=11,635·13,071/100·0.238=0,362 кг/100 кг shixta
G_О2^пыль=G_пыль·64/168=1.8·64/168=0.686 кг/100 кг shixta
G_О2^окал=G_окал·0.27=0,32·0.27=0.0864 кг/100 кг shixta
G_О2^газ=5,085+0.362+0.686-0.0864=6.046 кг/100 кг shixta
G_О2^техн=G_О2^газ/{%О₂}·1/k=6.046/(0.686/100)/0.95=6,397 кг/100 кг shixta
V_О2^техн=G_О2^техн/32·22.4=6,397/32·22.4=4,48 m³
Chiqindi gazlarning miqdori
G_газ^отх=G_СО+СО2^окисл+G_СО2+Н2О^изв+G_N2^возд+G_{неисп О2}
G_СО+СО2^окисл=G_ших/100[28/12·С(1-)+44/12·С·]=100/100[28/12·3.008*
*(1-0.12)+44/12·3.008·0.12]=6,961 кг/100 кг щихты
G_СО2+Н2О^изв=(G_изв·{%СО₂}^изв+{%Н₂О}^изв)/100=6,152·(3,1+0)/100=0.208 кг/100 кг shixta
G_{неисп N2}= G_О2^техн *(%N2)/100=6,715·0.5/100=0,032 кг/100 кг shixta
G_{неисп О2}=G_О2^техн·(1-k)·(%О₂)^возд/100=6,715(1-0.95)·0.995=0,318 кг/100 кг shixta
G_газ^отх=6,961+0.208+0.032+0.318=7,5198 кг/100 кг shixta
Chiqindi gazlarning hajmi:
V_i=G_i·22.4/М_i
V_СО^окисл=5.732·22.4/28=4.586 м³ (84.00%)
V_СО2^окисл=1.228·22.4/44=0.625 м³ (11.45%)
V_N2^{в кисл}=0.032·22.4/28=0.026 м³(0.47%)
V_О2^неисп=0.318·22.4/32=0.223 м³ (4.08%)
V_i=5.46м³ (100%)

Material balans

Kirish			Sarf
Cho'yan	68,0000	59,807	Po'lat	92,0827	80,96223
Lom	32,0000	28,1445	Shlak	11,6348	10,22975
Ohak	6,7145	5,90549	Gazlar	7,5198	6,611623
Aralash shlak	0,4080	0,35884	Yo'qotishlar
Futerovka	0,1800	0,15831		1,8000	1,582622
Kislorod	6,3966	5,62592		0,6981	0,613785
Jami	113,699	100	Jami	113,735	100

Ikki vannali pechning issiqlik balansi

1. 
   Cho’yanning fizik issiqligi:
   

Q_ф.ч.=[С_ч^тв·t_пл^ч+_ч+С_ч^ж(t_ф^ч-t_пл^ч)]·G_ч·10^-3, MDj
t_ф^ч=1325°Сt_пл^ч=1150°С
С_ч^тв=0.746кДж/(кг·град)-qattiq cho'yanning issiqlik sig'imi
С_ч^ж=0.838кДж/(кг·град)- suyuq cho'yanning issiqlik sig'imi
_ч=218кДж/кг
Q_ф.ч.=[0.746·1200+218+0.838(1325-1150)]·68·10^-3=83,1334 MDj
2) Temir va oksidlarning kimyoviy issiqligi:
Q_с=[q_СО(1-_СО2)·С+q_СО2·_СО2·[С]]·G_ших/100,МДж
q_СО=10.47МДж/кг,q_СО2=34.09МДж/кг-тепло, ning CO gacha oksidlanishi
Q_С=[10.47(1-0.12)·2.792+34.09·0.12·2.792]·100/100=37.146 МДж
Q_Si=q_Si·[Si]·G_ших/100, МДж
q_Si=31.1 МДж/кг-kremniyning oksidlanishi
Q_Si=31.1·0.596·100/100=18.548 МДж
Q_Mn=q_Мn·[Mn]·G_ших/100, МДж
q_Мn=7.36МДж/кг-marganesning oksidlanishi
Q_Мn=7.36·0.424·100/100=3.122 МДж
Q_Р=q_Р·Р·G_ших/100, МДж
q_Р=25МДж/кг-fosforning oksidlanishi
Q_Р=25·0.086·100/100=2.146 МДж
Q_Fе=[q_FеО(1-_Fe2О3)+q_Fе2О3·_Fе2О3]·(Fе)_общ·G_шл/100, МДж
q_FеО=4.82МДж/кг,q_Fе2О3=7.37МДж/кгFеО ning Fе₂О_{3gacha oksidlanishi}
_Fе2О3=0.2-Fе₂О_{3 oksidlangan qismi}
Q_Fе=[4.82(1-0.2)+7.37·0.2]·13.071·11.635/100=8.106 МДж
Q_{экз.реак.}=37.146+18.548+3.122+2.146+8.106=69.068 МДж

Shlakning issiqligi

2(СаО)+(SiО₂)=2СаО·SiО₂
Q_2СS=q_2СS·(SiО₂)·G_шл/100
q_2СS=2.04МДж/кг- 2СаО·SiО₂
Q_2СS=2.04·16,197·11.635/100=3.844 МДж
4(СаО)+(Р₂0₅)=4СаО·Р₂0₅
Q_4СР=q_4СР·(Р₂О₅)·G_шл/100
q_4СР=4.7 МДж/кг- 4СаО·Р₂О₅
Q_4СР=4.7·1.689·11.635/100=0.924 МДж
Q_шл.обр.=3.844+0.924=4.768 МДж
Issiqlik balansi

1. 
   Po’latning issiqlik miqdori:
   

Q_ст=[С_ст^тв·t_пл^ст+_ст+С_ст^ж·(t_вып^ст-t_пл^ст)]·G_ст·10^-3,МДж
С_ст^тв=0.7кДж/(кг·град)-qattiq po’latning issiqlik sig’imi
С_ст^ж=0.838кДж/(кг·град)-suyuq po'latning issiqlik sig'imi
_ст=242кДж/кг-po'latning issqiligi
t_вып^ст=1650°С-temperatura
t_пл^ст=1508°С- po'latning suyuqlanish temperaturasi
Q_ст=[0.7·1508+242+0.838·(1650-1508)]·92.08310^-3=130.439 MDj

Shlakning issiqlik sig’imi

Q_шл=(С_шл·t_шл+_шл)·G_шл+[С_ст^тbt_пл^ст+_ст+С_ст^ж*(t_вып^ст-t_пл^ст)]*G_кор*10^-3= =(1.25·1700+209.5)·11,635+[0.7*1508+242+0.838*(1650-1508)]*0.698*10^-3=28,15 MDj

Ikki vannali pechning issiqlik balansi

Kirish	MDj/ T	%	Sarf	MDj/t	%
1.Cho'yanning fizik issiqligi 2.Ekzotermik reaksiya issiqligi 3.Shlakning issiqligi 4.Aralash shlakning issiqligi 5.Lom	83,1334 69,068 4.768 0.734 12.925	48,722 40.479 2,794 0.43 7.575	1.Po'latning entalpiyasi 2.Shlakning entalpiyasi 3.Chiqindi gazlardan issiqlikning yo'qotilishi 4.Issiqlikning yo'qotilishi	130,439 28,15 14,596 5.119	73,155 15,788 8,186 2,871
Jami	170.627	100	Jami	178,304	100

MEHNAT MUHOFAZASI VA XAVFSIZLIK

Mehnat muhofazasi inson hayoti va salomatligi uchun xavfsiz mehnat sharoitlarini ta'minlashga qaratilgan texnik, sanitariya-gigiyena va huquqiy choralar tizimini o'z ichiga oladi. Ishchilarning sog'lig'ini himoya qilish, kasbiy kasalliklar va ishlab chiqarish jarohatlarini bartaraf etish davlatning asosiy muammolaridan biridir.
Har bir korxona uchun mehnat muhofazasi standartlarini o'z ichiga olgan kasaba uyushma tashkilotlari bilan kelishilgan ichki mehnat qoidalari qoidalari qabul qilindi. Mamlakat tizimi umumiy tarmoqlararo qoidalar va sanoatdan iborat.
Mehnatni muhofaza qilish bo'yicha chap qoidalar. Umumiy qoidalar jihozni mehnat muhofazasi bo'yicha asosiy talablarni va har qanday sanoat korxonasining ishlashini belgilaydi (masalan, sanoat korxonalarini sanitariya standartlari). Kasaba uyushmalariga qo'shimcha ravishda (va ularga parallel ravishda) mehnat muhofazasini nazorat qilish davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi: Gosrortexnadzor (Sanoat xavfsiz ishlashi davlat nazorati), Davlat energetika nazorati davlat sanitariya nazorati. Mehnatni muhofaza qilish sohasida qonuniylikka rioya etilishi ustidan umumiy nazorat Bosh prokuraturaga yuklatiladi. Turli organlar tomonidan ishlab chiqarilgan hujjatlar, odatda, mehnat xavfsizligini ta'minlaydigan mavjud standartlar tizimini tashkil qiladi.
Agar ish xavfsizligini ta'minlash tartibi ota-tashkilot tomonidan aniqlanmagan bo'lsa, u holda korxona tegishli xavfsizlik qoidalarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi. Mehnat xavfsizligi, me'yor va me'yorlar qoidalaridan barcha og'ishlar ishchilarning kafolatlangan xavfsizligi sharoitida tegishli nazorat organlari bilan muvofiqlashtiriladi.

XAVFSIZLIK TEXNOLOGIYASI

Xavfsizlik, tashkiliy, texnik chora-tadbirlar tizimini va ishlaydigan xavfli ishlab chiqarish omillari ta'sirini oldini olish vositalarini ifodalovchi mehnat muhofazasi bo'limlaridan biri. Xavfsiz ish sharoitlarini tashkil etish tashkilot va texnik faoliyat bilan bog'liq bo'lib, ularni amalga oshirish uchun mas'uliyat muhandislik-texnik xodimlarga tegishli; qo'shimcha nazorat kasaba uyushmalari tomonidan amalga oshiriladi.
Tashkiliy tadbirlarga quyidagilar kiradi: ish boshlagan va xavfsiz va zararsiz ish usullari bo'yicha ishlayotganlarni o'qitish; himoya uskunalaridan foydalanish bo'yicha o'quv mashg'ulotlari; mehnat va dam olish tartib-qoidalarini ishlab chiqish va amalga oshirish. Texnik chora-tadbirlar quyidagilarni o'z ichiga oladi: asbob-uskunalarni hisoblash, loyihalash, ishlab chiqarish va joylashtirish, qulay va xavfsiz mehnat sharoitlarini ta'minlash; himoya qilish, xavfsizlik qurilmalari va to'siqlarni tashkil qilish; signalizatsiya tizimlarini yaratish, ogohlantirish belgilari tizimlarini yaratish; shaxsiy himoya vositalarini yaratish. Xavfsizlik sohasidagi tashkiliy-texnik chora-tadbirlarni amalga oshirish oliy ta'lim muassasalarida zarur tayyorgarlikdan o'tgan keng muhandislik-texnik jamoalarni qamrab oladi.
"Hayotni muhofaza qilish" kursi barcha mutaxassisliklar bo'yicha majburiy fanlarning qatoriga kiritilgan.
Ushbu kurs metallurgiya mutaxassisliklari talabalari uchun ishlab chiqarish tizimida, xavfsizlik texnikasi va ishlab chiqarish sanitariya tizimida mehnatni muhofaza qilish masalalari, profilaktik tadbirlarni tashkil qilish, asbobsozlik va kadrlarni tayyorlash, jarohatlarni tadqiq qilish va tahlil qilish, shuningdek, portlash va elektr xavfsizligi, radiatsiyaviy xavfsizlik, yuk ko'tarish mexanizmlari xavfsizligini ta'minlash, yong'inlarning oldini olish, ish joylarining ta'sirini kamaytirish, havo va metallurgiya inshootlarida mehnat sharoitlarini loyihalashtirishni tashkil etish uchun bir hovuz. Kasbiy xavfsizlik va sog'liqni saqlash bo'limlari bitiruv loyihasining (ish) majburiy qismi hisoblanadi. Bunday ta'lim tizimi nafaqat ishlab chiqarishda mehnatni muhofaza qilish sohasidagi muayyan vazifalarni hal qilish uchun muhandislar va texniklarni jalb etish uchun sharoit yaratibgina qolmay, balki kelgusida mutahassislarga tegishli talablarni taqdim etish imkonini ham beradi.

XULOSA
Kislorod-Konverter ishlab chiqarishning keng rivojlanishi cho‘yanning katta massalarini kislorod bilan puflash va bir vaqtning o'zida ma'lum miqdorda metall lomlarini qayta ishlash bilan intensiv qayta ishlash imkoniyatini ko'rsatdi.

Ikki qavatli pechlarning konstruktorlari vannani kislorod bilan kuchli puflashdan tashqari, to'g'ridan-to'g'ri ish joyida, eng kamida, issiqlik chiqaradigan gazlarning bir qismini isitish uchun ishlatishni taklif qilishdi.
Bunda chiqindi gazlarning fizik issiqligi bilan bir qatorda CO va SO2 larning oksidlanishidan ajralib chiquvchi issiqlik ham foydalaniladi.
Ikki vannali pechlari-ikki vannali eruvchi agregatlar, ikta boshchalar, ikkita vertikal kanallar, ikkita Shlak oquvchi ariqchalar va osma klapanlardan iborat. Ikki vannali pechning ishlash printsipi shundaki, bitta hammomda metallni kislorod bilan puflash, boshqasida esa qattiq shixta (metallalom, qo'shimcha materiallar) birinchi vannadan chiqadigan gazlarning issiqligi bilan isitiladi.Bunday pechdagi eritma bir-biridan so'ng chiqarilganligi tufayli, bu pechlar ba'zida tandem pechlari, jarayon esa tandem jarayoni deb ataladi.Bu ish usuli bilan pechning unumdorligi ortadi.Ikki hammomli pechlarda eritishning texnologiyasi marten ichidagi eritishning texnologiyasidan deyarli farq qilmaydi, intensiv tarzda hammomning kislorod bilan puflanishi esa biroz farq mavjud. Tepadan vannani kislorod bilanintensiv puflash boshlanganda, cho‘yan quyish vaqti tugatiladi, eritish texnologiyasi va konverterdagi ertish texnologiyasi orasida o‘xshashlik bor. Hammomni tozalash boshlanganida, shlak tarkibida temir oksidi yuqori bo'lganligi kuzatiladi (30-40%, ba'zida esa u yanada yuqori). Yuqori darajada uglerodsizlantirish paytida, shlak ichidagi temir oksidi miqdori bir oz kamayadi, lekin issiqlikning oxirida, uglerod konsentratsiyasining pasayishida temir oksidlarining tarkibi yana ortadi.
Pech vannasidagi issiqlikning asosiy miqdori temir va uning aralashmalari oksidlanishi natijasida chiqariladi va ikki vannali pechdagi issiqlik uzatish nisbiy qiymati konverterga qaraganda yuqori bo'ladi, shuning uchun ish joyidagi harorat marten pechlarga nisbatan konvertrda ( eritma va tozalash davri)past bo‘ladi. Ikki vannali pechdagi shlakning harorati, odatda, metallning haroratidan oshmaydi va ba'zi eritmalarda past ham bo'ladi. Shlakning past harorati tufayli, faol suyuqlik- harakatlanuvchi yuqori asosli shlakni boshqarishni qiyinlashtiradi, shuning uchun ular eritish davomida ohakning muhim qismlarini kiritmaslikni afzal ko'radilar va ohak yoki ohaktoshni to'liq shlaklash uchun esa to'ldirish vaqtida yuklangan kislarod puflovchi bitta yoki ikta trubani kutarish usulini qo‘llashadi. Shu bilan birga, temir intensiv oksidlanishni boshlaydi (konvertor eritmasining dastlabki davrida bo'lgani kabi); shlak harorati va uning oksidlanish darajasi oshishi natijasida suyuq harakatlanuvchi va gomogen shlak tez hosil bo‘ladi. Ikkita vannalili pechlarning afzalliklari:
1) yuqori mahsuldorlik (marten pechlari bilan solishtirganda);
2) mavjud marten tsexlari sharoitida pechlarni joylashtirish imkoniyati. Ushbu afzalliklar marten agregatlarini almashtirish uchun ushbu turdagi pechlarning bir qismini (po‘lat tanqisligi davrida) aniqladi.
Yig'ilgan tajriba bir qator jiddiy kamchiliklarni aniqladi: katta sovuq havo so‘ruvchilari, kislorodni sarfining ko‘tarilishi, metall zaxarli gazlarining ko'payishi, eritma changining ko'tarilishi, xodimlarning ish yuzasidan doimiy ravishda chang ko‘tarilishi sababli xavfsiz ishini tashkil qilishda jiddiy muammolar va boshqalar.
Bu kamchiliklar ishlab chiqaruvchilarni ushbu turdagi po'lat ishlab chiqaruvchi qurilmalardan foydalanishdan asta-sekin rad etishni oldindan belgilab qo'ydi.
Marten jarayonning mohiyati havoni (va ba'zan gazni) oldindan qizdirish uchun regeneratorlar bilan jihozlangan olovli qaytaruvchi pechda erishni o‘tkazish. Tarixiy jihatdan olovli qaytaruvchi pechlarda erigan po‘lat olish haqidagi fikrlar turli olimlar tomonidan aytib o‘tilgan (masalan, 1722-yilda Reaumyur tomonidan). Biroq, uzoq vaqt davomida buni amalga oshirish mumkin emas edi, chunki u vaqtda an'anaviy yoqilg'i – generator gazi - issiqligi suyuq po'lat ishlab chiqarish uchun metallni 1500°C yuqori bo'lgan haroratga yetkazishga yetarli emas edi. 1856 yilda Siemens aka-ukalari olovli pechlarida havo qizdirish uchun issiq chiqindi gazlarni ishlatishni va shu maqsadda regeneratorlarni o'rnatishdi taklif qilishdi. Issiqni qayta tiklash printsipi Per Marten tomonidan po‘latni eritish uchun qo‘llanilgan (1-bobga qarang).
Marten jarayonining boshlanishini 1864-yil 8-aprelda Frantsiyadagi zavodlardan birida Pierre Marten birinchi erishni amalga kiritgandan hisoblash mumkin.
Yoqilg'ining yonish mash'alasidan issiqlik ta'siri ostida asta-sekin eriydigan Marten pechiga (quyma temir, metall parchalari va boshqalar) shixta yuklanadi. Eritib bo'lgandan so'ng, bizga istagan tarkibli va haroratli metall olish uchun vannagaga turli xil qo‘shimchalar qo‘shiladi; so‘ngra tayyor metallni kovshlarga quyiladi. O‘zining arzonligi va sifati bilan Marten po‘latlari juda keng qo‘llaniladi. XX asrning boshlarida Marten po‘lat jahon po‘lat ishlab chiqarilish ulushining yarmini tashkil eta boshladi.
1870- yilda Sormov zavodida taniqli metallurglar Aleksandr Iznoskov va N.N.Kuznetsovlar tomonidan Rossiyada qurilgan 2,5 tonnalik pech birinchi eritmasini berdi. Ushbu pech yaxshi ishladi va keyinchalik boshqa rus zavodlarida qurilgan yirik quvvatli pechlar uchun namuna bo'ldi
1917 -yilgi Oktabr inqilobidan so'ng, marten jarayon bizning metallurgiyada muhim o‘rin egalladi. Ulug‘ Vatan urushi yillarida ham marten pechlari katta ahamiyat kasb etdi. Jahon amaliyotida ilk marotaba sovet metallurglari marten pechlarning (MMK, KMK) katta o‘zgarishsiz pech yuklanmasini ikki barobarga oshirishga muvaffaq bo'ldi, usha vaqtda faoliyat ko‘rsatadigan marten pechlarda yuqori sifatli po'latni (zirhli pulat, podshipnikli pulat va hokazo) ishlab chiqarishni boshlashga qadam quyildi.
1986- yilda SSSRda po'lat ishlab chiqarish 160 mln. tonnanadan ortiq tashkil etdi. O‘sha vaqtlarda dunyodagi asosiy po'lat massasi marten pechlarida eritilgan edi; eng yirik va yuqori samaradorlikdagi pechlar (yiliga taxminan 1 million tonna po'lat) SSSRda ishlagan. Biroq, marten jarayoni endilikda konvertrlash jarayoni va elektr erish bilan raqobatlasha olmayapti. Ko'pgina mamlakatlarda shu sababli martenli po'lat ishlab chiqarish to'xtatildi.Rossiyada martenli pechlarda ishlab chiqariladigan po‘lat miqdori so‘nggi 10yil ichida keskin pasaydi va hozirgi vaqtda umumiy po‘lat ishlab chiqarishning qariyb 115 qismini tashkil etadi.
Marten pechi tuzilishi bo‘yicha simmetrik bo'lib, quyidagi asosiy elementlardan iborat : ish yuzasi, boshlar, vertikal kanallar, shlakchilar, regeneratorlar, borovlar, reversli va sozlovchi klapanlar, isrof chiqindilarni isitish qozonlari , gazni tozalovchi va mo‘ri. 16.1 rasmda, o'ng tomonidagi yonilg'i va havo oqimi junatiladigan vaqtdagi marten pechining sxemasi ko'rsatilgan. Regeneratorning oldindan qizdirilgan nasadkasidan o'tib, havo 1000-1200 ° C gacha isitiladi va isitiladigan holatda pechga kiradi. Yoqilg'i yoqilganda, harorat 1800-1900 ° C gacha bo'lgan mash'ala hosil bo'ladi.pechning chap tomonida joylashgan boshchadan o'tganidan so'ng, yonishning issiq mahsulotlari regeneratorning chap nasadkasiga tushadi va borovlar tizimi orqali trubaga o'tadi. Shu bilan birga, chap regeneratorning nasadkasi qiziydiva o'ng tomondagi regeneratorning nasadkasiasta-sekin sovitiladi. Havoni pechga kiradigan regeneratordagi harorati juda kamayib va shu sabab isitib bo'lmaydigan havoni kerakli darajada qizdirib berolmasa, va yonish mahsuloti pechdan chiqiydigan roporodagi regenerator qizib ketganda, klapanlar holati o‘zgartiriladi va shu tariqa pechdagi oqim teskari yo'naltiriladi. Klapanlar holati o‘zgartirilganda sovuq havo yaxshi isitilgan chap regenerator orqali yo'naltiriladi, yonish mahsulotlari esa pechning o'ng tomoniga o'tadi, asta-sekin sovugan o'ng regeneratorni isitadi.Eritish vaqtida bu davrlar (tsikillar) takrorlanadi.
Mahsulotlarning yonish entalpiyasi H yonuvchi mahsulotlar massaning m issiqlik miqdori c va haroratining t ko‘paytmasiga teng, ya‘ni, H=cmt, bunda t=H/cm. Entalpiya yoqilg‘ining kimyoviy yonish issiqligi Hky va havoning qizish issig‘ligi Hhq ning yig‘indisiga teng, ya‘ni H= Hky+ Hhq. Shunday qilib, pechga kiradigan havo qizdirilishi etarli darajada yuqori mashala etarli darajada yuqori haroratini (1800 ° S) ta'minlanadi. Havoning isish harorati qanchalik yuqori bo'lsa, mashala haroratining ko'tarilishi va pechning ishlashi shunchalik yaxshi bo'ladi.



FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.Yu.S . Yusfin, N.F. Pashkov “temir metallurgiyasi” Moskva- 2007
2.V.A Kudrin “Po’lat ishlab chiqarish nazariyasi va texnologiyasi”
3.S.R Xudayarov, A.A Yusupxodjayev, X.R Valiyev “Rangli va qora metallarni ishlab chiqarish” toshkent-2012
4.S.R Xudayarov, A.A Yusupxodjayev “Metallurgiyada ishlab chiqarish texnologiyasi” turon-iqbol-2007
5.Ziyonet.uz internet sayti
6.Agmk.uz
7.Aim.uz
8.Arxiv.uz internet saytlari
9.Бигеев А. М., Бигеев В. А. Металлургия стали: Учебник для вузов. Изд. 3-е. — Магнитогорск: МГТУ, 2000.
10.Воскобойников В. Г., Кудрин В. А., Якушев А. М. Общая металлургия: Учебник для вузов. Изд. 6-е. — М.: ИКЦ «Академкнига», 2002
11.Григорян В. А., Белянчиков Л. Н., Стома-хинА. Я. Теоретические основы электросталеплавильных процессов. — М.: Металлургия, 1987.