Tekshirdi: Mamaraimov G’

MARTEN PECHLARIDA PO‘LAT ISHLAB CHIQARISH.
RIVOJLANISH TARIXI
Marten jarayonning mohiyati havoni (va ba'zan gazni) oldindan qizdirish uchun regeneratorlar bilan jihozlangan olovli qaytaruvchi pechda erishni o‘tkazish. Tarixiy jihatdan olovli qaytaruvchi pechlarda erigan po‘lat olish haqidagi fikrlar turli olimlar tomonidan aytib o‘tilgan (masalan, 1722-yilda Reaumyur tomonidan). Biroq, uzoq vaqt davomida buni amalga oshirish mumkin emas edi, chunki u vaqtda an'anaviy yoqilg'i – generator gazi - issiqligi suyuq po'lat ishlab chiqarish uchun metallni 1500°C yuqori bo'lgan haroratga yetkazishga yetarli emas edi. 1856 yilda Siemens aka-ukalari olovli pechlarida havo qizdirish uchun issiq chiqindi gazlarni ishlatishni va shu maqsadda regeneratorlarni o'rnatishdi taklif qilishdi. Issiqni qayta tiklash printsipi Per Marten tomonidan po‘latni eritish uchun qo‘llanilgan (1-bobga qarang).
Marten jarayonining boshlanishini 1864-yil 8-aprelda Frantsiyadagi zavodlardan birida Pierre Marten birinchi erishni amalga kiritgandan hisoblash mumkin.
Yoqilg'ining yonish mash'alasidan issiqlik ta'siri ostida asta-sekin eriydigan Marten pechiga (quyma temir, metall parchalari va boshqalar) shixta yuklanadi. Eritib bo'lgandan so'ng, bizga istagan tarkibli va haroratli metall olish uchun vannagaga turli xil qo‘shimchalar qo‘shiladi; so‘ngra tayyor metallni kovshlarga quyiladi. O‘zining arzonligi va sifati bilan Marten po‘latlari juda keng qo‘llaniladi. XX asrning boshlarida Marten po‘lat jahon po‘lat ishlab chiqarilish ulushining yarmini tashkil eta boshladi.
1870- yilda Sormov zavodida taniqli metallurglar Aleksandr Iznoskov va N.N.Kuznetsovlar tomonidan Rossiyada qurilgan 2,5 tonnalik pech birinchi eritmasini berdi. Ushbu pech yaxshi ishladi va keyinchalik boshqa rus zavodlarida qurilgan yirik quvvatli pechlar uchun namuna bo'ldi
1917 -yilgi Oktabr inqilobidan so'ng, marten jarayon bizning metallurgiyada muhim o‘rin egalladi. Ulug‘ Vatan urushi yillarida ham marten pechlari katta ahamiyat kasb etdi. Jahon amaliyotida ilk marotaba sovet metallurglari marten pechlarning (MMK, KMK) katta o‘zgarishsiz pech yuklanmasini ikki barobarga oshirishga muvaffaq bo'ldi, usha vaqtda faoliyat ko‘rsatadigan marten pechlarda yuqori sifatli po'latni (zirhli pulat, podshipnikli pulat va hokazo) ishlab chiqarishni boshlashga qadam quyildi.
1986- yilda SSSRda po'lat ishlab chiqarish 160 mln. tonnanadan ortiq tashkil etdi. O‘sha vaqtlarda dunyodagi asosiy po'lat massasi marten pechlarida eritilgan edi; eng yirik va yuqori samaradorlikdagi pechlar (yiliga taxminan 1 million tonna po'lat) SSSRda ishlagan. Biroq, marten jarayoni endilikda konvertrlash jarayoni va elektr erish bilan raqobatlasha olmayapti. Ko'pgina mamlakatlarda shu sababli martenli po'lat ishlab chiqarish to'xtatildi.Rossiyada martenli pechlarda ishlab chiqariladigan po‘lat miqdori so‘nggi 10yil ichida keskin pasaydi va hozirgi vaqtda umumiy po‘lat ishlab chiqarishning qariyb 115 qismini tashkil etadi.