Tekis shakldan tushgan soyani yasash

Geometrik jismlarning soyalarini yasash
Geometrik jismning sirtiga urinma bo’lib o’tgan yorug’lik nurlarining yigindisi o’rovchi sirt hosil qiladi. Bu o’rovchi nur sirtining jism sirtiga urinma bo’lgan nuqtalarining yigindisi o’z soyasining konturini hosil qiladi, jism sirtiga urinma bo’lgan yorug’lik nurlarining soya tushadigan tekislik yoki boshqa sirt bilan kesishgan nuqtalari yigindisi esa jismdan tushgan soyaning konturini hosil qiladi.
Yuqorida qayd qilingan tushunchalarni inobatga olgan holda, jismlarning soyalari quyidagi tartibda yasaladi.

1. 
   Jismning yoritilgan va yoritilmagan tomonlarini aniqlab olinib, yoritilmagan tomonidagi o’z soyasi aniqlanadi.
   
2. 
   O’z soyasi konturidan tushgan soya, ya’ni jismdan tushgan soya yasaladi.
   

Jiismning shakliga qarab, o’rovchi nur sirti ko’p yoqli, egri sirt va urinma tekisliklardan iborat bo’lishi mumkin.


Ko’pyoqliklarning soyalarini yasash
Ko’pyoqliklarning o’z soyasi konturi, odatda, hech qanday grafik yasashlardan foydalanilmay, fazoda tasavvur qilish yo’li bilan aniqlanadi. Siniq chiziq bilan ifodalangan o’z soyasi konturidan tushgan soya ko’pyoqlikdan tushgan soyaning konturini hosil qiladi.
16-rasmda H tekislikda turgan to’rt yoqli prizmadan H va V tekisliklarga tushgan soyasini yasashni ko’ramiz.
O’z soyasi va tushgan soyasini chizmada ajratish uchun o’z soyasini xiraroq qilib, tushgan soyasini esa to’qroq qilib bo’yash yoki shtrixlash maqsadga muofiq bo’ladi.




16-rasm

Yana shuni inobatga olish kerakki, chizmadagi ko’rinishlarning kontur chiziqlari aniqroq qilib chizish lozim bo’ladi.

17-rasmda piramidadan H va V tekisliklarga tushgan soyasini yasash uchun oldin uning uchidan tushgan haqiqiy soya T_C va mavhum soya (T_C) si yasaladi. Mavhum soya (T_C) orqali piramidaning asosiga urinma qilib (T_C) A va (T_C) C chiziqlar o’tkaziladi. Proyeksiyalar o’qidagi 1 va 2 nuqtalar piramida yon qirralaridan tushgan soyalarning sinish nuqtalari bo’ladi. Bu nuqtalar T_C nuqtaga tutashtirilib, piramidadan H va V tekisliklarga tushgan soyasining konturi A 1 T_C 2 C hosil bo’ladi.

17-rasm
AT va CT qirralar piramidaning yoqlarini soya va yoritilgan qismlarga ajratadi. Demak, piramidaning ATB, BTC yoqlari va asosi o’z soyasida bo’ladi. O’z soyasining konturi siniq TABCT chiziqdan iborat bo’ladi.