Технологияси

Ўзбекистонда картошканинг айниш касалликларидан қуйидагилар кенг 
тарқалган: 
I. Баргларнинг мозаикали буралиши.
Чақирувчиси М—вирус. Касаллик 
аломати кучсиз мозаика ва ўсимлик юқори қисмидаги ѐш барглар чети юқорига 
буралади ва хлороз кузатилмайди. Ўсув даври иккинчи ярмида баргларнинг юқорига 
буралиши кучаяди. 
Айрим навларда майда, тук рангдаги некроз доғлар ҳосил қилади. Табиий 
шароитда М вируси ѐки баргнинг мозаикали буралиш касаллиги битлар ѐки 
касалланган ўсимликлар орқали юқади, ҳосилдорликни 25—35 % гача камайтиради. 
2 Йўл-йўл (чизиқли) мозаика. 
Чақирувчиси асосан У вирус, қисман бошқа 
мозаикали вируслар иштирокида. Касаллик баргнинг орқа томирида, баъзан 
пояларда жигар ранг чизиқ ва доғ кўринишида пайдо бўлади. Касалланган ўсимлик 
барглари кўпинча буришганга ўхшаш кўриниб, поя сони камайишига, гуллаш 
кучининг сусайишига, ҳосилдорликнинг кескин пасайишига (ҳатто умуман 
тугмайди) олиб келади. Касаллик таъсирида туганаклар майдалашиб, ѐрилганлари 
кўпаяди. Туганаклар ранги қизилдан оч рангга киради. Баъзан ўсимталар некрозга 
учрайди. Касаллик вируси битлар орқали тарқалиб, касалланган ўсимликлардан 
ўтади. 
3. Ғадир-будур мозаика.
Кўпчилик навларда бу касалликни Х+У вируслари 
биргаликда, қисман У вируси чақиради. Касаллик белгилари барг пластинкасидаги 
ўзгаришларда намоѐн бўлади. Ўсимлик ўсишдан қолиб, эрта нобуд бўлади. 
Ҳосилдорликнинг камайиши ўсимликнинг касалланиш даражасига боғлиқ 
бўлиб туганак ҳосил қилмаслиги ҳам мумкин. 
4. Баргларнинг бужмайиши.
Касалликни L вирус чақиради. Бунда 
ўсимликнинг пастки барглари ўрта томири бўйлаб ўралиб, худди қошиқча ѐки 
найчага ўхшаб қолади. Одатда бу ҳолат пастки барглардан бошланади. Баргларнинг 
крахмал билан тўлишиши натижасида улар қаттиқ ва мўрт бўлиб қолади. Табиий 
шароитда L вирус битлар ѐрдамида тарқалади. Механик йўл билан эса тарқалмайди. 
Лекин, туганакда вирус сақланади. Ҳосилдорликни касалнинг пайдо бўлиш 
даражасига қараб 30 дан 80 % гача, крахмални эса 2—5% гача камайтиради. 
5. Готика. Б
у касалликнинг чақирувчиси вироид, яъни оқсилсиз вирусдир. 
Касалликка учраган ўсимликлар паст бўйли бўлади, тупдаги поялар сони камаяди ва 
пастки ѐн шохлар кучли ўсабошлайди. Шох ва барглари пояга нисбатан ўткир 
бурчак ҳосил қилиб ўсади ва ѐпишиб тургандек кўриниш олади. Бу эса ўсимликка 
ўзига хос-готик шакл беради. Готика гуллаш сусайиш ва барг пластинкасининг 
қисқаришида кузатилади. Касалланган ўсимликка туганаги майдалашади ва чўзиқ 
ѐки урчуқсимон, бесунақай шаклга киради. Унинг кўзчалари кўп ва ѐрилган бўлади. 

---

98 
Бу касаллик картошканинг ўртапишар ва кечпишар навларида кўп таркалган бўлиб, 
туганак орқали касалланган ўсимликлардан ҳашаротлар ѐрдамида ўтади. 
Касалланган туплар ҳосили 20—70% га камайиб, туганак сифати сезиларли 
ѐмонлашади.