ва даражаси
Б
алл
Табиий
сўлиш, %
Ўсимталар,
чириш, ириш кабилар
(алоҳида), %
Жами
йўқотиш. %
Сақланув
-чанлик да-
ражаси
1
>5,9
>3,6
>17,1
жуда ѐмон
2
5,5-5,8
3,1-3,5
15,1-17,0
жуда ѐмон
3
5,1-5,4
2,6 -3,0
13,1-15,0
ѐмон
4
4,7-5,0
2,1-2,5
11,1-13,0
ѐмон
5
4,3-4,6
1,6-2,0
9,1-11,0
ўртача
6
3,9-4,2
1,1-1,5
7,1-9,0
ўртача
7
3,5-3,8
0,6-1,0
5,1-7,0
яхши
8
3,1- 3,4
0,1-0,5
3,1-5,0
яхши
9
<3,0
0
<3,0
аъло
Жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, агар 1,0—2,0 балл бўлса,
туганак жуда ѐмон сақланувчан; 2,1—4,0 балл ѐмон; 4,1— 6,0 балл—ўртача; 6,1—
8,0 балл—яхши; 8,1—9,0 балл бўлса, аъло сақланувчан туганак ҳисобланади.
Ўзбекистонда районлаштирилган ва кенг тарқалган картошка навлари.
Республикамизда ўсув даври 70—90 кун бўлган Белорусский ранний, Зарафшон,
Невский, Огонѐк, Сантэ, Марфона, Романо, Кондор, Космос, Эскорд, Бинелла,
Детскосельский, Ликария Каратоп, Каретта, Латона, Симфония каби тезпишар ва
ўртатезпишар, ўсув даври 93-115 кун Сулев, Темп, Пикассо, Кардинал, Диамант, Аг-
рия ва бошқа ўртапишар ҳамда ўртакечпишар навлар экилади.
3. Картошканинг айниши ва вируслардан ҳоли уруғчиликни ташкил
этиш.
Картошканинг айниши деганда юқумли вируслар ва ноқулай экологик
шароитлар таъсирида кейинги туганак репродукцияларда ҳосилдорлик, товарлилик,
озиқ қиймати ва уруғлик сифатининг пасайиши тушунилади.
Бу тушунчани биринчи марта инглиз олими К. Максвелл киритган бўлиб у
ҳақидаги маълумотлар 1801 йилда пайдо бўлган. Айниш сабабларини тушунтириш
бўйича кўплаб назариялар мавжуд. Шулардан энг асосийси экологик ва вирус
назарияси ҳисобланади.
Экологик назарияга кўра, картошканинг айниши ноқўлай шароитнинг (юқори
ҳарорат, тупроқда туганак шаклланиш даврида сув етишмаслиги, ўсимлик
озиқланишининг бузилиши) оқибатида келиб чиқади ва юқумсиз характерга эга деб
тушунтирилади.
Вирусли назарияга кўра, картошканинг айнишига бирламчи сабаб вируслардир.
Экологик шароитлар эса вирусли касалликларнинг пайдо бўлишини кўчайтириши
96
ѐки сусайтириши мумкин. Бу назария муаллифларидан бири А. А. Ячевский
ѐзишича „Табиий айниш йўқ, патологик айниш бор». Ҳақиқатда, картошка кўплаб
вируслар чақирадиган касалликлар билан касалланади.
Академик М. С. Дунин таъкидлашича, айнишга сабаб экология ва вируслардир.
Картошка ўсимлиги битта ѐки бир неча вируслар билан касалланган бўлиши
мумкин. Бир нечта вирус билан касалланиш ҳосилдорликнинг жиддий камайишига
олиб келади. Айниган картошкага экинларни илғор агротехник қоидаларда
парваришлаш, ўғитлаш, суғориш кабилар ҳам таъсир кўрсата олмайди ва уруғлик
учун деярли яроқсиз бўлиб қолади.
Картошканинг айниши ҳамма жойларда учрайди, лекин бизда кенг тарқалган ва
картошкачиликни ривожлантиришга жиддий халал берадиган тўсиқлардан биридир.
Вирусли айниш юқумли характерда бўлиб, сўрувчи ҳашаротлар (битлар),
трипслар, цикадалар, қандалалар кабилар) ѐки экинга ишлов беришда механик
шикастлаш, туганакларнинг кесилиши ва бошқа ҳолларда, яъни касалланган
ўсимлик ҳўжайра шираси соғлом ўсимликка ўтиши натижасида рўй беради.
Кейинги репродукцияларга вируслар уруғлик туганаклар орқали ўтади.
Турли вирусларни белгилашда лотин алфавити ҳарфларидан фойдаланилади.
Ўзбекистонда картошканинг X, S, К, У ва бошқа вируслар чақирадиган айниш
касалликлари кенг тарқалган.
Ўcимликлар вируслар билан касалланганда уларнинг ташқи кўриниши
(морфологияси) ўзгаради, яъни барглари буралиб кетади, ғадир-будур бўлади,
сарғаяди, хурпаяди, нобуд бўлади, туганаклари кичиклашади, шакли ўзгаради ва ҳ.
к. Вирусли касалликлар яширинча ҳолда ҳам ўтиши мумкин, лекин бу уларнинг
юқумлилигини ва зарарини камайтирмайди.
Ёпиқ шаклдаги юқумли вирус инфекцияларни аниқлашда қуйидаги усуллардан
фойдаланилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |