Tayyorlash va va ularning malakasini oshirishni tashkil etish bosh ilmiy-metodik markazi

2.1. Yoshlarni internetdan to’g’ri foydalantirsh ahamiyati 

 

Bugungi 

kunda 

Internet 

(INTERNET— 

birlashgan 

tarmoqlar, 

«INTERconnected  NETworks»ning  qisqartirilgan  nomi)  —  inson  hayotining  ilk 

---

29 

 

bosqichidanoq  uning  ajralmas  qismiga  aylanib  qolgani  bois,  bolalarni  uning 

xavfidan  himoyalash  masalasi  bugungi  kunning  dolzarb  muammolaridan  biri 

hisoblanadi va mazkur muammo global miqyosda hal etilishi taqozo etiladi. 

Global tarmoqning chegara bilmasligi foydali axborotlar bilan bir qatorda, no-

sog‘lom  mazmundagi  axborotlarning  ham  tarqalishiga  sabab  bo‘lmoqda.  Bu  esa 

o‘sib kelayotgan yosh avlodning ma’naviy tarbiyasiga ziyon yetkazishi mumkin. 

Ushbu qo‘llanma Axborot xavfsizligini ta’minlash markazi tashabbusi bilan 

Internet  tarmog‘ida  axborot  xavfsizligi  muammolari  tadqiqotlari  asosida 

tayyorlangan bo‘lib, asosan tavsiyaviy mazmunga ega hamda voyaga yetmaganlar 

va ularning ota-onalariga mo‘ljallangan. 

Maqsad — bolani Internetdan ajratib qo‘yish emas, balki uning kamol topishi 

uchun mukammal vositalar yaratish. 

Internet  bolalar  tarbiyasida  o‘ta  muhim  o‘rin  egallaydi.  Chunki,  bola 

tarbiyaga oid xulq-atvor ko‘nikmasi, hayot tamoyillari, fikrlash va olam manzarasini 

ko‘proq  aynan  Internet  yordamida  o‘rganish  imkoniyatiga  ega.  Ayrim  ota-onalar 

farzandining  kompyuter  qarshisida  bo‘lgan  vaqtida  hech  qanday  xavotirga  o‘rin 

yo‘q,  deb  o‘ylaydi.  Biroq  virtual  olamda  ham  ularni  muayyan  xavf-xatarlar  va 

tahdidlar kutib turgan bo‘lishi mumkin. Axborot xavfsizligi bo‘yicha mutaxassislar 

tomonidan tahlikali sharoitlarda qay tarzda o‘zini muhofaza qilish, xavf-xatarlar va 

tahdidlardan himoyalanish mumkinligini anglash uchun murakkab bo‘lmagan qoida 

va tavsiyalar ishlab chiqilgan bo‘lib, Internetda ishlash paytida ularni esda tutish va 

e’tibor qaratish so‘raladi. 

XAVF-XATARLAR — ularning tarmoqda uchta asosiy turi mavjud: 

Kontent xavfi — yosh avlodning axloqiy va ma’naviy tarbiyasiga salbiy ta’sir 

etuvchi  (matnlar,  tasvirlar,  audio,  videofayllar,  havolalar)  noqonuniy,  axloqsiz  va 

zararli bo‘lgan turli axborotlarning (zo‘ravonlik, yovuzlik, hayosizlik, odob-axloq 

me’yorlariga  zid  so‘zlashuv,  irqiy,  diniy  va  millatlararo  nizolarni  keltirib 

chiqaruvchi,  terrorizm  va  diniy  ekstremizm,  narkotik  va  psixotrop  moddalar 

targ‘iboti,  joniga  qasb  qilish,  taqiqlangan  o‘yinlar)  Internet  tarmog‘ida  doim 

mavjud. 

---

30 

 

Kommunikatsion  xavf  —  Internet  tarmog‘ida  noma’lum  (yaxshi  tanish 

bo‘lmagan) shaxslar bilan muloqot jarayonida paydo bo‘ladi. Tarmoqdagi anonimlik 

va javobgarlikka tortilmaslikni anglash hissi ko‘p foydalanuvchilar tomonidan xaqo-

rat, qo‘rqitish, kiberbulling, xiralik hamda shantaj qilish kabi holatlarga yo‘l ochadi. 

Texnik  xavf  —  zararli  dasturlardan  foydalanib  (virus,  bot,  ayg‘oqchi 

dasturlar), dasturiy mahsulotlarga zarar yetkazish, maxfiy va shaxsiy axborotlar yoki 

shaxsga oid ma’lumotlarni o‘g‘irlash, kiberfiribgarlik. 

TAHDIDLAR — mutaxassislar tomonidan umumjahon «o‘rgimchak to‘ri»da 

bolalar  duch  keladigan  va  ularning  ruhiyatiga  so‘zsiz  salbiy  ta’sir  etishi  mumkin 

bo‘lgan tahdidlarning asosiy turlari tasniflanib berildi. 

1. 

Mazmunan zo‘ravonlik, yovuzlik, hayosizlik, axloqsizlik, Internetdagi 

qimor o‘yinlar, narkotik moddalar to‘g‘risida axborot, huquqbuzarlik, irqiy nafratla-

nishga oid sayt va materiallarga (foto, video, audio va bosma materiallar) oson kira 

olish imkoniyati. 

2. 

Notanish  kishilar  bilan  elektron  pochta,  ijtimoiy  tarmoqlar  va  turli 

shubhali forumlar vositasida muloqotlar qilish, turli yozishmalarni amalga oshirish. 

3. 

Bolalar  Internetdan  foydalanganda  duch  kelishi  mumkin  bo‘lgan 

holatlar, ya’ni nazorat qilinmaydigan jarayon Internet orqali xarid qilish va onlayn 

o‘yinlarda nazoratsiz vaqt o‘tkazish.