Tayyorladi: dmxm-3 guruh magistranti Nazarov Nodirjon moliyaviy risklarni baholash usullari bozor risklari va ularni baholash

1. Pul o’tkazishda yuzaga keladigan risk
- xorijiy valyutada ifodalangan 
(misol uchun, xorijdagi filialning hisobotlari) firma yoki bankning moliyaviy 
hisobotlari natijalarini milliy valyutaga o’tkazish (misol uchun, firmaning moliyaviy 
hisobotlarini jamlash vaqtida);
2. Tranzaktsiya (bitimlar) riski
- to’lovni kelajakdagi bir sanada amalga 
oshirishda, milliy valyuta qiymatining yoki bitim daromadliligining noaniqligini aks 
ettiradi. Bunga misol qilib, import qiluvchiga kredit taqdim etilgan holda, import 
qiluvchi valyutasida tovarlarni eksport qilishi uchun xizmat qiladi;
3. Iqtisodiy risk
- kelajakda valyuta ayirboshlash kurslarining o’zgarishi 
natijasida, xorijiy valyutada ifodalangan firma aktiv va majburiyatlarining milliy 
valyutadagi qiymatining o’zgarishidir. Bunga misol qilib, flrmaning xorijiy 
bo’linma va filiallarining aktivi va majburiyatlarini ko’rsatish mumkin. 
Tijorat banklaridagi valyutani ayirboshlash bo’linmalari ham, odatda ochiq 
pozitsiyalarni ushlab turishga harakat qilishadi: «uzun» pozitsiyani (xorijiy valyuta 
zahiralarini ko’paytirish) yoki «qisqa» pozitsiyani (xorijiy valyuta zahiralarini 
kamaytirish) qoldiradilar. Bu holat, odatda, bank iqtisodchisi yoki bosh valyuta 
dileri tomonidan tayyorlangan va yuqori raxbariyat tomonidan ma'qo’llangan 
«bog’liq» valyuta taxminlashtirishga asoslangan, maqsadli risklarni qabul qilishdir. 
Bu esa, o’z navbatida, bank uchun katta xatar keltiradi. Shunday qilib, valyuta 
savdosida bank menejmenti uchun eng samarali siyosat bo’lib quyidagilar 
hisoblanadi:
1) mijozlar tashabbusi bilan amalga oshiriladigan tijorat tranzaksiyalari (savdo 
bitimlari asosida bo’lgan) uchun valyuta bitimlarini cheklash;
2) korporativ mijozlar tomonidan doimiy ravishda talab qilinadigan valyuta 
kassalari uchun overnayt amaliyotiga qattiq cheklovlar o’rnatish, hamda asosiy 
konvertirlanadigan valyutalar uchun limitlarni belgilash;
3) bankning valyuta savdosida aktiv bo’lgan barcha korporativ va boshqa 
mijozlar uchun, bankning ish vaqti va overnayt vaqtida, valyutani ayirboshlashga 
limitlar, shuningdek, ularning faoliyati ustidan monitoring o’rnatish.

---

Iqtisodiy risk - mazkur valyuta riskining uchinchi ko’rinishi bo’lib, multimilliy 
firma uchun eng muhim risk hisoblanadi va firmaning aktiv qiymatiga ayirboshlash 
kursi o’zgarishininguzoq muddatli ta'sirini ulchaydi.
Valyuta-iqtisodiy riskni ulchanishi mushkul vazifadir. Chunki, valyuta kursining 
o’zgarish samarasini bir vaqtning o’zida nisbiy inflyatsiya sur’atlari (uning asosida 
yotgan va har bir valyuta bilan bog’liq) pul oqimlariga ta'sirining oldini olish 
to`laqonli tahlilsiz mumkin emas.
Firmaga valyuta kurslari o’zgarishlarining iqtisodiy ta'siri, inflyatsiya 
sur’atlaridagi kurs o’zgarishlari farqlarining to’liq koplanganligiga bog’liq. Agar 
(narx nazoratiga, tangar siyosat o’zgarishiga va boshk.) haqiqiy valyuta kursi (uz 
navbatida, nisbiy narxlar) o’zgarsa, u holda nisbiy narxlar o’zgarishi oxir-oqibatda 
firmaning uzoq muddatli raqobatli riskini aniqlab beradi. Bunda qat’iy belgilangan 
valyuta kursi tartibi, suzib yuruvchi kurslar tartibiga nisbatan valyutaning katta 
raqobatli riskiga olib kelishi mumkin.
Shunday qilib, banklar har bir alohida amaliyot bo’yicha (valyuta kelishuvi, 
himoya kelishuvi, oltin kelishuvi, multivalyuta kelishuvi, kafolatlar qo’llanilishi, 
forvard bitimlari va svop bitimlari) valyuta risklarini tartibga solishda turli 
uslublarni qo’llash yo’li bilan, valyuta amaliyotlaridan zararlar riskini kamaytirishga 
harakat qilishlari zarur.Valyuta kurslari o’zgarishlarini aniqroq prognozlash-tirish, 
valyuta risklarini sug’urtalash (xejerlash) dan foydalanish zarurdir.