Tayanch tushunchalar: didaktika, ta’lim tizimi, ta’lim maqsadi, ta’lim vositalari, bilim ko’nikma, malaka Key words

1.Таълим жараёнининг таълим бериш функцияси
ўқувчиларда билим, кўникма ва малакаларни шакллантиришдан иборат

Ta’lim natijasi sifatida bilimlarning to’laligi, chuqurligi, tizimliligi, anglanganligi, mustahkamligi va amaliy xususiyat kasb etishi muhimdir. Bu kabi holatlar ta’lim jarayonining metodik jihatdan to’g’ri tashkil etilganligini ifodalaydi.

Ta’lim jarayonida o’quvchilarda ular tomonidan o’zlashtirilgan nazariy bilimlar asosida hosil qilingan amaliy ko’nikma va malakalarning shakllanishi ham alohida ahamiyatga ega.
Umumiy ko’nikma va malakalarga og’zaki va yozma nutqni bilish, axborot materiallaridan foydalana olish, o’qish, manbalar bilan ishlash, referat yozish, mustaqil ishni tashkil etish kabilar kiradi.

2.Таълимнинг ривожлантирувчи функцияси таълим жараёнида билимларни ўзлаштириш жараёнида ўқувчининг ривожланиши содир бўлишини ифодалайди

Rivojlanish quyidagi yo’nalishlarda sodir bo’ladi: nutq, fikrlash, sensorli-harakatli va hissiy-irodaviy sohalarning rivojlanishi. To’g’ri tashkil etilgan ta’lim shaxsni har doim rivojlantiradi. Ta’lim-tarbiya jarayonida o’quvchini har tomonlama rivojlantirish, birinchi navbatda, aqliy rivojlantirish (analiz qilish, taqqoslash, turlarga ajratish, xulosa chiqarish, ob’ektlarning muhim belgilarini ajrata bilish, faoliyat maqsadi va usullarini aniqlashni o’rgatish, natijalarni tekshirish malakasini rivojlantirishga e’tibor qaratish lozim.

Ta’lim jarayoni tarbiyalovchi xususiyatga ham ega. Tarbiya va ta’lim o’rtasidagi bog’liqlik ob’ektiv va qonuniy hisoblanadi. Biroq shaxsni ta’lim jarayonida tarbiyalash tashqi omillar (oila, mikromuhit va boshqalar)ning ta’siri tufayli qiyin kechadi.

3.Таълимнинг тарбиялаш функцияситурли ижтимоий тузум ҳамда шароитда ҳам яққол намоён бўлиб, таълим мазмуни, шакли ва методларининг моҳияти билан белгиланади ва ўқитувчи ҳамда ўқувчилар ўртасидаги муносабатларни ташкил этиш жараёнида етакчи ўрин тутади


Ta’lim jarayonida shaxsning ma’naviy-axloqiy va estetik tasavvurlari, xulq-atvori va dunyoqarashi shakllantiriladi.
2. Sharq va G’arb mutafakkirlarining didaktik g’oyalari
Turkiston zaminida yashab, ilm-fan bilan chuqur shug’ullangan va o’zlaridan keyingi avlodga qoldirgan meroslari bilan jahonga mashhur bo’lgan allomalar o’z asarlarida yosh avlodni tarbiyalashning shakl va usullari, ta’limning jamiyat ravnaqi, xalq farovonligi, mehnat tarbiyasining insonlar hayotida tutgan o’rni haqida o’z fikrlarini bayon etadilar. Bu VIII asrdan XX asr boshlariga qadar yashagan Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Mirzo Ulug’bek, Alisher Navoiy, Jaloliddin Davoniy, Ahmad Donish, Abdurauf Fitrat, Abdulla Avloniy kabi allomalar yaratgan asarlarida yorqin ifodasini topgan. Ularning asarlarida didaktik fikrlar ham bayon etildi, ammo, didaktik ta’lim, uning xususiyati haqida bir butun asar yaratilmadi.²
Bu holat Rossiya va boshqa Evropa pedagogikasida ham davom etdi. Taniqli pedagog V.S. Kukushin o’zining “Didaktika” nomli o’quv qo’llanmasida aytganidek, Yan Amos Komenskiy “Buyuk didaktika” asarini yozganidan buyon 300 yil o’tgan bo’lsa ham, haqiqiy borliq qonuniyatlari va ularning o’zaro bog’liqligi ifodalangan ta’lim va bilish nazariyasi haqida asar yaratilmadi. Kukushin o’z asarida yarim asr ilgari D.D. Okonnar, L.V. Zankov, L.S. Vo’gotskiy, A.I. Rakimov, I.T. Karsavin tomonidan yaratilgan asarlarni tadbiq etib, didaktik bilim ma’naviy-amaliy bilimga kiritilganini aytadi.
Ta’lim nazariyasi tarixiga nazar tashlaydigan bo’lsak, o’zbek xalq pedagogikasida inson aqlan barkamol bo’lishining eng muhim sharti uni bolaligida o’qitish va tarbiyalash deb hisoblaydi. Al-Xorazmiy, Kindiy, Beruniy, Forobiy, ibn Sino, Umar Xayyom, Yusuf Xos Xojib, Alisher Navoiy kabi ko’plab Sharq allomalari qarashlarining muhim xususiyati shundan iborat ediki, ular bilishning predmeti va manbalariga, bilish jarayoni qanday bosqichlardan tarkib topishiga, bilish faoliyati bilan amaliy faoliyat o’rtasidagi munosabatlarga e’tibor berganlar. Masalan, Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy (783-850) shaxsni uzluksiz kamol topishi nazariyasini rivojlantirish borasida muhim xizmat qildi, induktiv va deduktiv tafakkurdagi alohidalik hamda umumiylikning birligi printsipini muayyanlashtirdi.