Tayanch so’z va iboralar: Yorug’lik, spektr, to’lqin uzunligi, tezlik, yo’llar farqi

n
ni yorug‟lik to‟lqinning siklik chastotasi 
ω
ga bog‟liqligi 
tufayli sodir bo‟luvchi hodisalar tushuniladi. Xususan, N‟yuton tajribasida 
prizmaga tushayotgan “oq yorug‟lik” qizildan binafshagacha rangdagi 
yorug‟liklar, spektrlarga ajralgan. Agar turli moddalardan yasalgan prizmalar 
tufayli olingan spektrlarni bir-biri bilan solishtirilsa, quyidagilar ma‟lum bo‟ladi: 
8- rasm.
1. bir xil chastotali (ω=const ) nurlar bu prizmada
turlicha burchaklarga og‟adi; 
2. bir xil chastotalar intervali 
∆ 
ω = ω
2
– ω
1
ga mos
bo‟lgan spektr qismining kengliklari turlicha prizmalarda 
turlicha bo‟ladi.Bundan, moddalar bir-biridan faqat 
sindirish ko‟rsatkichining qiymatlari bilangina emas, balki sindirish 
ko‟rsatkichining yorug‟lik chastotasiga bog‟liqlik funksiyasi
n = ƒ (ω) 
bilan 
ham 
farqlanadi, 
degan 
xulosaga 
kelinadi. 
Tushayotgan elektromagnit 
to‟lqinlarning chastotalari 
ortgan sari 
barcha shaffof moddalarning sindirish 
ko‟rsatkichi ham monoton ravishda ortib boradi. 2-
rasmda shisha uchun n ning ω ga bog‟liqligi tasvirlangan. 
Binafsha nurlar qizil nurlarga nisbatan shishada ko‟proq 
sinishi haqidagi ma‟lum faqat rasmda o‟z aksini topgan. 
Biror chastotalar intervali ∆ω da sindirish ko‟rsatkichining 
o‟zgarish ∆n ni xarakterlovchi ∆n/∆ω kattalik dispersiya o‟lchovi vazifasini 
bajaradi. Chastota ortishi bilan moddaning sindirish ko‟rsatkichi ham ortib borsa, 
ya‟ni ∆n/∆ω > 0 bo‟lsa, bu moddalardagi yorug‟likning dispersiyasi normal 
dispersiya deyiladi. Agar chastota ortishi bilan moddaning sindirish ko‟rsatkichi 
kamaysa, ya‟ni ∆n/∆ω < 0 bo‟lsa bunday moddadagi yorug‟lik dispersiyasiga 

---

anomal dispersiya deyiladi. Shisha uchun oq yorug‟lik sohasining barcha 
qismlarida normal ul‟trabinafsha va infraqizil sohalarning ba‟zi qismlarida anomal 
dispersiya kuzatiladi.