Tasviriy san’at va qo‘l mehnatiga 0 ‘qitish maxsus

62

---

Adabiyotlar:
1. H.A. Грицук, A.P. Киселева” Преподавание изобрази­
тельного искусства в школе для детей с нарушениями слуха”. 
Учебное пособие Минск-2006. 14-58стр.,64-128стр.
2. Головкина Т.Н.«Изобразительная деятельность учащихся 
вспомогательной школы».М.:“Педагогика”, 1997 г. 69-81стр.
Qo‘shimcha adabiyotlar:
1. J. A. Rubin Bolalar art terapiyasi 2012. (285-betdan mazmun 
mohiyati olindi).
2.2. Grafika. Alohida yordamga muxtoj bo‘lgan bolalar grafik
faoliyatining o ‘ziga xosligi
Grafika iborasi tasviriy san’at turi sifatida XEX asrga kelib keng 
qo‘llanila boshladi. Bu vaqtgacha esa bu ibora asosan yozuvlarga 
nisbatan qoMlangan. Uning yunoncha- “yozaman”, “chizaman”, 
fransuzcha “grafigue”-“chiziqli” so‘zlaridan kelib chiqqanligi ham 
shundadir.
Grafika san’atining turlari va ko‘rinishlari ko‘p. Ulaming nomi 
shu rasmlaming ishlatilish o‘mi, mazmuni va ishlatish texnikasi 
jihatidan ikkiga bo‘lish mumkin.
1.Qo‘lda ishlangan rasmlar.
2.Bosma rasmlar.
Qo‘lda ishlangan rasmlarga qalam, ko‘mir tayoqcha, mo‘yqa- 
lam, pero va shunga o‘xshash asboblarda bevosita yuzaga ishlangan 
chiziqli rasmlar, shuningdek bo‘yoqlar bilan ishlangan rasmlar 
kiradi.
Bosma rasmlarga esa dastlab biror yuzaga ishlanib, keyin 
qog‘ozga ko‘chirilgan suratlar tushuniladi. Bu suratlar qanday 
materialdan ko‘chirilganligiga qarab turlicha nomlanadi. Masalan, 
linogravyura, ksilografiya, litografiya, ofort va boshqalar. Bularga 
bir so‘z bilan 
gravyura
deyiladi.
Gravyura fransuzcha so‘z bo‘lib, “0 ‘ymoq” degan ma’noni 
bildiradi. Odatda gravyura asarlari, yog‘och, temir, linoleum, tosh
63

---

va hokazolarga o‘yib ishlanadi. So‘ngra undan maxsus asboblar 
yordamida qog‘ozga ko‘chiriladi.
Bilim yurti va san’at dargohlarida grafika san’ati katta o‘rin 
tutadi. Turli holdagt diagramma va sxemalar, devoriy va foto 
gazetalar, chaqiriq, e’lon va plakatlarsiz maktab hayotini tasavvur 
qilib boMmaydi.
Grafika ishlarini bajarishda harflaming roli katta. Hozirgi kunda 
har birimiz har qadamda harflarga duch kelamiz. Ular orqali 
fikrimizni qog‘ozda aks ettiramiz. Biz uchun harflar aloqa vositasi, 
fikr almashish va bayon etish vositasi bo‘lib xizmat qiladi.
Yozuv ishlarida qo‘llaniladigan qurollardan foydalana bilish 
grafik ishlarining samarali bo‘lishida muhim o‘rinni egallaydi.
O'quvchilarga bosma harflarni yozishga o‘rgatishda daftar 
yozib malaka hosil qilinadi. So‘ngra alohida qog‘ozga faqat chiziq 
orasida yozishga o‘tiladi. Harf yozishda malaka hosil qilingandan 
so‘ng plakat pero bilan, masalan; kitob bizning do‘stimiz gapini 
yozishga o‘tiladi. A w al har bir so‘z harfdan yozilgani aniqlanadi. 
“Kitob” so‘zi 5 ta harfdan, “bizning” so‘zi 7 ta, “do‘stimiz” so‘zi 8 
ta harfdan tuzilgan. Harf oralarida bir katakdan joy qidiramiz. Shuni 
hisobga olib, birinchi so‘zga 19 ta, 2- so‘zga 26 ta, 3-so‘zga 33 ta 
katak olinadi. So‘zlar orasida 2 katakdan joy qoldiramiz. So‘zlami 
markazdan 2 tomonga barobar joylashtiramiz.
Devoriy gazetani bezaganda bo‘limlar va sarlavhalarga alohida 
ahamiyat beriladi. Devoriy gazetada rasm ham katta rol o‘ynaydi. 
Shuning uchun devoriy gazetadagi rasmlar yaxshi ishlanishi hamda 
gazetaning mazmuniga muvofiq bo‘lishiga e’tibor berilishi kerak. 
Devoriy gazeta rasmlari 2-3 xil rang bilan ishlanishi lozim. Devoriy 
gazetani bezashda va yozishda quyidagilarga e ’tibor berilishi lozim :
1.Gazeta nomi
2.Bo‘limlar sarlavhasi,
3.Maqolalar uchun ayrim sarlavha va rasmlar,
4.Kansovkalar,
5.Turli karikaturalar.
Gazetaning bayram va uchrashuv kechalariga bag‘ishlangan 
sonlarida bayram va uchrashuv haqida sh’er va xarakterli sarlav- 
halar ishlanadi.
64

---

Kansovkalar maqola mazmuniga qarab, oxirigi ishlanadigan 
rasmlardir. Kansovka o‘miga chiroyli geometrik to‘g‘ri chiziqlar 
tortilsa ham bo‘ladi.
Grafik ishlami bajarishda harflaming roli katta. Harflar turli xil 
chiziqlar birlashmasidan tashkil topgan bo'lib, bu chiziqlar harf 
elementlaridir. Harfni yozishda pastga tushuvchi chiziqni harfiiing 
asosiy chizig‘i pastdan yuqoriga chiquvchi chiziqni esa birlash- 
timvchi chiziq deb ataladi.