Tasviriy matn

230-mashq. Hazil matnni o‘qing. Undagi tinish belgilarini izohlan.Aytilmoqchi bo‘lgan fikr haqida suhbatlashing. -Eshagim, harom o‘lgur, hangrayverib jonga tegyapti Mamarayim, nima qilsam bo‘ladi-a? -Yukni ko‘proq ortsang, ovozi o‘chadi! (O‘.Hoshimov) 232-mashq. Zafar Diyorning «Kitob, mening do‘stimsan!» she’rini yodlang. Undov belgisining ishlatilish sabablarini izohlang. Yosh o‘ynoqi ko‘zlarim Bilim olar kitobdan. Tashkil topib so‘zlarim, Shuur olar kitobdan. Shuning uchun deymanki: «Kitob, mening do’stimsan
234-mashq
8	23.04.2020	Ikki nuqta va nuqtali vergul	Ikki nuqta shaklan tugallangan, lekin mazmunan keyingisi birinchisining uzviy davomi sanalgan bog‘lovchisiz qo‘shma gaplarda, shuningdek, ko‘chirma gapdan oldin kelgan muallif gapi, uyushiq bo‘laklardan oldin kelgan umumlashtiruvchi so‘zdan keyin ishlatiladi. Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar tarkibidagi sodda gaplar mazmun jihatidan tugal fikrni anglatib, bir-biriga yaqin bo‘lmagan hollarda bog‘lovchisiz qo‘shma gap tarkibiga kirgan sodda gaplardagi voqealar bir-biriga qiyoslanganda, uyushiq bo‘laklar guruhlanib, o‘zaro vergullar yordamida bir-biridan ajratilganda, nuqtali vergul qo‘llanadi. 237-mashq. Konfutsiy hikmatini o‘qing, siz ham bilmaganingizni boshqalardan so‘rab o‘rganishdan tortinmaysizmi? Ikki nuqtaning qo‘yilish sababini tushuntiring. Muallif javob qildi: – U zehni o‘tkir, bilimga chanqoq bo‘lgan va boshqalardan so‘rab o‘rganishdan uyalmagan, shuning uchun uni «ma’rifatli» deb ataganlar.	240-mashq
9	27.04.2020	Tire va qo’shtirnoqning ishlatilishi	Tire dialoglardagi har bir gapning boshida, bog‘lamasiz qo‘llangan ot kesim bilan ega orasida, uyushiq bo‘laklardan keyin kelgan umumlashtiruvchi so‘zdan oldin, muallif gapi bilan ko‘chirma gap orasida, ayrim so‘z yoki gaplar izohlansa, ularning o‘rtasida, zid ma’noli bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar orasida ishlatiladi. Ko‘chirma gap qo‘shtirnoqqa olinadi. Iqtiboslar qo‘shtirnoq ichida yoziladi. Ko‘chma ma’noda qo‘llangan so‘zlar, ishlatilishi odat tusiga kirmagan, eskirgan yoki yangi qo‘llanayotgan, kesatiq, piching, do‘q-po‘pisa va shu kabi ma’nolarni bildiruvchi leksik birliklar qo‘shtirnoq ichida yoziladi. 242-mashq. Matnni o‘qing, tire va qo‘shtirnoqning ishlatilish sabablarini aniqlang. «O‘tkan kunlar» romanini o‘qiganmisiz? U sizda qanday taassurot qoldirgan? «O‘tkan kunlar» nashr etilishi bilan men uni darrov o‘qib chiqdim. Bir kuni Abdulla Qodiriy uyimizga mehmonga keldilar. Ziyofat chog‘ida so‘radilar: – Xo‘sh, mulla Asomiddin, «O‘tkan kunlar»ni o‘qidingizmi? – Ha, o‘qidim, – dedim g‘ururlanib. – Necha marta o‘qidingiz? – Bir marta. – Hm-m. Bu kitobni bir marta emas, besh marta o‘qish kerak. Shunda siz muomalani, odobni, hayotni, tarixni, tilni o‘rganasiz, – degandilar. (Asomiddin Rasulmuhammad o‘g‘li)	246-mashq
10	30.04.2020	Ko’p nuqta va qavsning ishlatilishi	Kiritma gaplar, remarkalar, izoh ma’nosidagi so‘z yoki so‘z birikmalari, shuningdek, shaxs, joy, asar, hodisa va shu kabilarning ikki xil shakli berilsa, ulardan biri qavsga olinadi. Mazmunan tugallanmay qolgan gaplar oxirida, matn (jumla) qisqartirilsa; fikr bo‘lib-bo‘lib ifoda qilinsa yoki duduqlanib aytilsa, suhbatdoshining gapi javobsiz oldirilsa, tushirib qoldirilgan harf, so‘z yoki boshqalar o‘rnida ko‘p nuqta ishlatiladi.