Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

solishtirma  mustahkamlik
 
deyiladi  hamda  boshqa  hech  qanday  material  unga  yaqinlasha 
olmaydi.  Bulardan  kelib  chiqib,  PKMlarning  keskin  yuksalishi 
tushunarli,  ammo  bunga  qanday  qilib  erishish  mumkin?  Har  xil 
materialni  oddiygina  aralashtirish  bilan  ularga  kerakli  yangi 
xususiyatlarni berib bo'lmaydi.
Ko'p  komponentli  materiallarning  xossalari  ularning  tarkibi  va 
olinish  usuliga  odatda  mos  kelmaydi.  Shuning  uchun 
murakkab 
tarkibli  KMlar  olishda  ikki  asosiy  savoiiarga  oldindan  javob  izlash 
lozim:
-  shu  tarkibda  olingan  material  qaysi  dastlabki  xossalarini  saqlab 
qoladi?
-  qaysi  birikmalar  aralashmasi  biz  istagan  xossali  material  hosil 
qiiaoiadi?
408

---

Bu  savollarga  javob  berish  uchun  KM  haqidagi  yangi  fan 
shakllanishi  lozim.  Bunday  fan  XX  asrning  50-yillarida  paydo  bo'ldi. 
Masalan,  50-yillarning  o'rtalarida AQSH  harbiy  havo  kuchlari  (HHK) 
samolyotsozlikda yangi  materiallar sinfl  -  pishiqligi,  cho'ziluvchanlik 
va  taranglik  xossali  tolalar  kompozitidan  foydalanmoqchi  bo'ldilar. 
Aeronavtika  va  kosmik  fazo  milliy  boshqarmasi  (NASA)  va  HHK 
yangi  kompozitlar  yaratish  sohasidagi  bu  tadqiqot  va  texnologik 
dasturlaming  amaldagi  kuratoriga  aylandilar.  Bu  ilmiy  natijalami 
cgallash  uchun o'z navbatida turli  bilimlar chegarasida vujudga kelgan 
KM  haqidagi  fanning  rivojlanishini  belgiladi.  Qisqa  muddatlarda 
kerakli  xususiyatlar  kompleksini  o'zida  saqlagan  butunlay  yangi 
materiallar  olish  texnologik  jarayoni 
va  ulami  hisoblash  usullari 
yaratildi.  Texnik  rejalari  bo'yicha  ilg’or  sanoat  korxonalaridan 
hisoblangan raketasozlik, samolyotsozlik, avtomobilsozlik  korxonalari 
va  qurilish  kompaniyalari  KMlardan  foydalanish  peshqadamlari 
hisoblanadi.
1957-yil,  Parij.  Butunjahon  amaliy  san'at  ko'rgaznmsida  to'liq 
plastmassa  materiallaridan  qurilgan  tayyor  turar-joy  binosi  namoyish 
etildi.  Bu  uyning arxitektori  parijlik Lionel  bo'lib, foydali  maydoni 90 
m
2
  bo'lgan  inshoot 
bor-yo'g’i 
7,5  tonna  og’irlikka  ega  edi. 
KMlardan  qurilish  konstruktsiyaiari  sifatida  ommaviy  foydalanish 
1956-1957-yillarda  boshlandi,  avval  Fransiyada,  keyin  AQSH  va 
Yevropa  daviatlarida  to'liq  polimer  kompozitsion  materiallardan 
tayyorlangan  eksperimental  turar-joy  binolari  reklamasi  boshlandi.  Bu 
maqsadni  amalga oshirish  uchun shisha plastiklar, penoplast, viniplast, 
sintetik  elimlar  kabi  konstruksion  plastmassalarning  imkoniyatlari 
ko'rsatildi.
1960-yillarga  kelib  plastmassalar  asosida  qanday  qurilish 
konstruktsiyaiari tayyorlash va ularni qo'llash  sohalari aniqlandi:
- yorug’lik o'tkazmaydigan devor panellari;
- konstruktsion obyektlami o'rab turuvchi devorlar;
- yorug’lik o'tkazuvchi  shaffof panel va fonarlar;
- qobiq  sifatida (tomiar) yopadigan moslamalar;
-  kimyoviy agressiv  muhitda chidamii  konstruktsion  moslamalar;
-  pnevmatik (havo to'ldirilgan) yengil  konstruksiyalar va h.o.
1960-yillardan  boshlab  tashqi  qoplamasi  alyuminiy  o'rtasida
penoplast  joylashtirilgan  panel  va  plitalar  ishlab  chiqish  yo'lga 
qo'yildi,  Bugungi  kunda  ulardan  foydalanib,  sanoat,  turar-joy  va
409

---

qishloq  xo'jaligi  ehtiyojlariga  to'liq  javob  beradigan,  sanitariva  va 
gigieoa  talablarini qondiradigan bino va  inshootlar qurilmoqda.
1964-yil. 
Georgia  Pacifik
  nomli  AQSH  kompaniyasi  qurilish 
material!  sifatida  o'rtacha  zichlikdagi