Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

(mu'turn  bir jarayonning borishi  uchun
 
zarur  bo'lgan  modda yoki  struktura)
  va  uning  fermentlarini  muskul 
ekstraktidan  ajratib  oiish  glikogen  (yoki  glyukoza)  bilan  sut  kislota 
orasidagi  ketma-ket  boruvchi  kimyoviy  reaksiyalarning  oraliq 
bosqichi  sifatida  qarash  imkoniyatini  tug’dirdi.  Glikoliz  va  bijg’ish 
jarayonlari 
uglevodlarning  muskullar  va  mikroorganizmlarda 
boradigan 
anaerob
 (kislorodsiz) sharoitda parchalanish jarayoni  bir xil 
ekanligi  va  ularning  oraliq  bosqichlarini  aniqlanishi  hujayra 
metabolizmi
 (moddalar almashinuvi)  mexanizmini  tushunishda yangi 
sahifa  bo'ldi.  Hozirgi  zamon  biokimyosining  yaratilishida  hujayra 
nafas  olishining  fermentlari  va  kofaktorlari 
(ferment  faoliyatida
 
ishtirok  etadigan  qo'shimcha  moddalar)
  kashf  etilishi,  har  bir 
oksidlanish  reaksiyasi  vodorod  va  elektron  tashishni  o'z  ichiga 
oladigan  bir  qancha  bosqichiardan  iborat  bo'lishi  hisobidan  hujayra 
energiyani  kichik  ulushlarda  ajratish  xususiyatiga  ega,  degan  fikrning 
ilgari surilishi  ham  muhim o'rin tutadi.
Aerob
  (kislorodii)  sharoitda  adenozindifosfat  (ADF)ning  ATF 
(adenozintrifosfat)ga  aylanishi  va  Lipman  tomonidan  ATF  terminal 
(chekkadagi)  pirofosfat  bog’larining  energiyani  saqlash  xususiyati- 
ning  aniqlanishi  organizmda  energiya  almashinuviga  oid  quyidagi 
asosiy  tamoyilni  belgilab  berdi:  fotosintez  jarayonida  o'simliklar 
tomonidan yutilgan va ularda oziq  moddalaming sintez qilinishi  uchun 
sarf  bo'lgan  quyosh  nurlari  energiyasi  hayvonlar  organizmida 
oksidlanish  jarayonining  vodorod  va  elektron  tashish  bosqichlari 
davrida  ATFning  terminal  pirofosfat  guruhlari  bog’lariga  aylanadi. 
ATFning  pirofosfat  bog’lari  tarzida  to'plangan  energiya  jonli 
organizmda  oqsillar sintezi,  muskullar qisqarishi,  asab  impulslarining 
o'tkazilishi,  hujayralarning  bo'linishi  uchun  birdan-bir qulay  energiya 
manbai bo'lib xizmat qiladi.
Hujayra  metabolizmini  tushunish  uchun  piruvat  kislotaning 
aerob  oksidlanishini  aniqlash  hal  qiluvchi  ahamiyat  kasb  etdi.  Xans 
Adolf  Krebs  (1900-1981  yy'.)  sikli 
yoki 
“uch  karbon  kislotalar
414

---

halqasi ”
  deb  ataladigan,  ketma-ket keluvchi  10  ta bosqichdan  iborat 
aylanma  reaksiyalar  yig’indisi  faqat  piruvat  kislotaning  oksidla- 
nishidan  emas,  balki  yuqori  molekulali  yog’  kislotalari  va  aminokis- 
lotalarning  oksidianishidan  hosil  bo'lgan  oraliq  mahsulotlami  ham 
o'z doirasiga oladi.  Ana  shu  yo'l  bilan  hujayrada uglevodlar,  yog’lar 
va  oqsillar  almashinuvini  birlashtiradi,  ya'ni  bir  butun  tartiblashgan 
tizimga asos  soladi.  Bu halqa barcha  ozuqa mahsulotlanning umumiy 
oksidlanishi,  ulardan  energiya  ajralib  chiqaradigan  mexanizmining 
ko'rinishidir.  Keyingi  yillarda 
“uch  karbon  kislotalar  halqasi",
 
vodorod  va  elektronlarni  tashuvchi  tizim  va  bu  jarayonlarda 
ajraladigan erkin energiya ATF shaklning reaksiyalari  ma'lum tartibda 
mitoxondriyalarda  joylashganligi  tasdiqlandi  va  mitoxondriyalar 
hujayralarning 
“elektr  stantsiyasi"
  vazifasini  bajarishi  aniqlandi. 
Bugungi 
kunda 
biokimyo 
fanida 
to'plangan 
nazariy-amaliy 
bilimlardan  foydalanadigan  sohalarga quyidagilar misoi bo'ladi:
- 
qishloq xo'jaligida
  zararkunanda  hasharotlarpga  qarshi  kurash, 
o'simliklar  rivojini  tezlashtiriuvchi  va  hosildorligini  oshiruvchi  kim­
yoviy  vositalar,  mineral  va organik  o 'g ’itldardan,  mikroelementlardan 
foydalanish,  gen  muhandisligi  yordamida  o'simliklarning  samarador 
navlarini  va  hayvonlarning  genetik  ko'rsatkichlarini  yaxshilash  kabi 
yo'nalishlarda qo'llaniladi;
-