Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

Akademik  B.P.  Nikolskiy
 
(1900-1990  yy.)  -   potensiometrik 
analiz  usullarining  asosiy  konstruktiv  elementi -   shisha elektrodlarda 
boradigan  ion  almashinish  jarayonining  nazariyasini  yaratdi,  ion 
almashinish 
xromatografiyasini 
nazariy 
va 
amaliy 
jihatdan 
rivojlantirdi,  sanoat  miqyosida  plutoniy  olish  texnologiyasini 
yaratishda  qatnashdi.
Xromatografik  analiz  usullari  (rang  bilan yozish)
 
bugungi 
kunda 620 dan ortiq variantlariga ega bo'lib,  analitik kimyogariaming 
universal  ish  quroliga  aylandi.  Buyuk  rus  olimi 
M.S.  Svet
 
(1872- 
1919  yy.)  o'zining  110  yillik  tarixiga  ega  bo'lgan  xromatografik 
usullar  asoschisi  sifatida  rasman  tan  olingan.  Xromatografiya  usuli 
1902-1903-yillarda  yaratilgan  bo'Isa  ham,  keyingi  20  yilda  deyarli 
rivojlanmadi.  1931-yilda R.  Kun va A. Vintershtayn tomonidan tuxum 
sarig’i 
va 
sabzidagi 
bo'yoq 
pigmentlar 
-  
karotinoidlar 
aralashmasining  muvaffaqiyatli  analizi  xromatografiyaning  qayta 
ochilishi bo'ldi va  ulaming rivojiga keng  yo'lochdi.
Xromatografiyaning  keyingi  yillardagi  rivojida 
1938-yilda 
N.A.  Izmaylov  vaM .S.  Shraybeming  yupqa  qavatli  xromatografiya, 
1940-1941  yy.  A.  Martin  vaR .  Singlaming  qog’oz  xromatografiya, 
1951  yilda  A.A.  Juxovitskiy  gurahining  xromotermografiya,  1937
338

---

1948-yiilarda  G.  Shvab  (Germaniya), E.N.  Gapon,  T.B.  Gapon 
vaF.M.  Shemyakinlar tomonidan  cho'ktirish xromatografiyasi,  1956- 
yilda  AQSH  olimi  M.  Goleyning  kapillyar  xromatografiya,  1959- 
yilda  J.  Porat  va  P.  Flodin  -   gei  xromatografiya,  1961 -yilda  F. 
Gelferixning  ligand  almashinish  xromatografiya,  1975-yiida  AQSH 
olimlari G.  Sraoll, T.  Stivens  va  U.  Baumanlaming  ion  almashinish 
xromatografiyasi hamda  1982-yilda  L.N.  Moskvin  va I.  Gorshkovlar 
taklif  etgan 
gaz-suyuqlik  xromatografiyasi 
usullari 
muhim  rol 
o'ynadi.  K.I.  Sakodinskiy xromatografik usullar bo'yicha  53  ta patent 
muallifi bo'ldi.
Analizning  optik  usullari
  moddalaming  elektromagnit  nurla- 
nish  (yorug’lik  nuri)  energiyasi  bilan  ta'sirlashishi  natijasida 
o'zgaradigan  ko'rsatkichlarni  o'lchashga  asoslangan  va  quyidagicha 
guruhlanadi:
1.  Refraktrometrik  usul
  -   moddaning  yorug’lik  nuri  sindirish 
ko'rsatgichini  o'lchashga  asoslangan  (  birinchi  refraktometr  1802  y, 
ingiiz kimyogari va vrachi U.X. Vollaston tomonidan yasaldi). Modda 
moiekulyar refraksiyasi qiymati  1880-yilda golland  fizigi X A . Lorens 
va  daniyalik  fizik  -   L.V.  Lorentsning  tuzgan  tenglamasi  yordamida 
aniqlandi.
2.  Nefelometrik usul
 -  (yunoncha 
nephele
 -   bulut va 
metreo -
 
o'ichaymany  kolloid-dispers  eritmaga  tushayotgan  yorug’lik  nurining 
eritmada 
yoyilish  intensivligini
  o'lchashga  asoslangan,  Bu  usuining 
kamchiliklaridan biri aniqlanuvchi modda zarrachalarining o'lchamiga 
va koagulyatsiyani  amalga oshirish  shart-sharoitlariga  bog’liqligidir. 
Xatoligi  5-10%.,  sezgirligi  10‘4%, asosan kolloid-dispers  sistemalarda 
va quyi moiekulyar polimer eritmasi analizida qo'llaniladi.
M.S.  Svet 
R.M. Vilshtetter 
Richard Sing 
K.I.Sakodinskiy 
1872-1919 yy. 
1872-1915 yy. 
1914-1994 yy. 
1930-1996 yy.
339

---