Tashmatov Shuhrul 11 itini не t Icli

YO‘NALISHIARI

Birinchi navbatda «hozirgi zamon» tushunchasiga aniqlik kiritish kerak. Ba'zi iqtisodchilaming fikricha, XIX asr oxirlarida vujudga kelgan iqtisodiy g‘oya, ta’limot va konsepsiyalar hozirgi zamonniki deb tan olirndi.

Bu izohda mantiq bor, albatta, chunki o‘sha davrda yuzaga kelgan iqtisodiy g'oyalar keyingi iqtisodiy qarashlar uchun tayanch, asos rolini o‘ynaydi. Ammo bu tzohnmg cheklanganligim ham aytish kerak, negaki

19. 
    asming o'rtalari, ayniqsa, ikkinchi Jahon urushidan keyin iqtisodiy ta’Umotlar bir qancha yangi qarash, g'oya, konsepsiya va nazariyalar bilan boyidi. Ulami «hozirgi zamon» iqtisodiy g'oyalariga kiritilishi tabiiy.
    

Ilgarilari dam-badam bo'lib turadigan inqirozlar soni va ko‘lami keskin kamaydi, ammo yo‘qolgan emas. Bu nisbiy yutuqlar bir tomo- ndan, ilmiy texnika inqilobi natijalaridan omilkorlik bilan foyda- lanilganligi va ikkinchidan aholi ijtimoiy talablarini tolaroq qondirish bilan bog‘liq bo‘lgan ta’limotlar qo‘ilaniiayotganligidir. Oqibatda ko‘pchilik mamlakatlarda iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlik hukm suimoqda. Ammo kapitalizm yo'lini tanlab olgan, bozor iqtisodiyotidan foyda- lanayotgan yuzlab qoloq davlatlar borligini ham inkor etish mumkin emas. Demak, iqtisodiy rivojlanishning yana boshqa omiilari ham bo‘lsa kerakki (iqtisodiy konsepsiya, siyosat...), ulardan samarali foyda- lanayotgan davlatlar (ularning soni 20-25 ta) jahon iqtisodiyotida yutuqlaiga erishmoqdalar. Shu tajribani o‘rganish va amaliyotda foyda- lanish hayotiy zaruriyatga aylandi.

Ko‘rmib turibdiki, hozirgi zamon iqtisodiy ta’limotlari tobora chu- qurlashib, nazariy masalalar hayot bilan chambarchas bog‘liq bo'lib bormoqda.

Biz yuqorida keltirgan iqtisodiy ta’limotlar doimo rivojlanishda bo'lib, ulaming hech biri sof holda Ыгог bir mamlakatda qollanilmaydi. Amaliyotda mavjud iqtisodiy ta’limotlar, ulaming turli oqimlari, maktablaming qorishmalari qo'llaniladi.

Hozirgi zamon iqtisodiy ta’Hmotlarimng asosan, uch yo‘nalishini ajratish mumkin:

1. 
   Neoklassik (yangi klassik).
   
2. 
   Ijtimoiy-institutsional.
   
3. 
   Keynschilik.
   

15. 
    b о b. YANGI KLASSIK (NEOKLASSIK) YO‘NALISHNING SHAKLLANISHI
    

1. 
   Alfred Marshallning iqtisodiy ta’limoti
   

AMarshall (1842-1924) iqtisodiyotda neoklassik (yangi klassik) yo‘nalishnmg yetakchi vakili, marjinalizmning «Kembrij maktabi» lideri hisoblanadi. Kembrij universitetida o'qidi, uni tugatib, shu yerda butun hayoti davomida siyosiy iqtisod fanidan (1863-yildan to 1908- yilgacha) dars berdi. 1902-yildan boshlab yangi «Ekononuks» fanini kiritdi va siyosiy iqtisod fani asta-sekin siqib chiqarildi. Marshall marjinalizm g'oyasini ijobiy ravishda (Jevonsni bilmagan holda) aniq- ladi.«Ekonomiks prinsiplari» (1890) A.Marshallning bosh asari bo'lib, olti jilddan iborat.

Bu kitob doim to'ldirib borildi va olim hayoti davomida 8 marta qayta nashr etilgan (ruschaga - «Принципы экономики» deb taijima qilingan). Kitobning boshidayoq fanning predmeti to'g'risida fikr yuritiladi. Bu fan jamiyatning normal hayot faoliyatini tadqiq qilish bilan shug'ullanadi. Individual va ijtimoiy jarayonlaming farovonlikning moddiy asoslarini yaratish bilan chambarchas bog'liq bo'lgan sohani o'rganadi. Mashhur «Ekonomiks» kitobimng muallifi P.Samuelsonning bu fan predmeti nomi «iqtisodiyot» bo‘lib, iqtisod yoki maksimal- lashtirishni bildiradi. Unda ishlab chiqarish hajmlari optimal bo'lganda, sof foyda maksumumga erisliuviga katta e’tibor qaratilgan.