Tasdiqlayman” yobib direktor o’rinbosari N. U. Xoliqova

3-Mavzu: Ustozlik xam, shogirdlik xam oliy kadriyat
Uzbekiston Respublikasida ta’lim-tarbiya tizimini yanada takomillashtirish, ukitish va tarbiyalash mazmuniga milliy kadriyat va an’analarni singdirish, ularni ilg’or g’oyalar bilan boyitishga yunaltirilgan keng kulamdagi sa’y-xarakatlar amalga oshirilmokda. Istiklol sharofati bilan ajdodlarimiz tomonidan asrlar davomida yaratib kelingan bebaxo ma’naviy meros, unutilgan kadriyatlarni kayta tiklash, milliy uzlikni anglash masalasi davlat dasturi darajasida amalga tatbik etilmokda. Milliy an’ana va kadriyatlar kaytadan karor topishi natijasida ukituvchi-ustoz faoliyati bulajak pedagog kadrlarni tayyorlashda nafakat fan asoslari yuzasidan bilim, kunikma va malakalar bilan kurollantirish omiliga, balki ta’lim oluvchining bush vaktini mazmunli tashkil etish, ularning iktidori, kizikish va intilishlarini inobatga olgan xolda, ijodiy ilmiy tadkikot ishlariga jalb etish, ma’naviyatini yuksaltirish xamda kasbga yunaltirishga karatilmokda.

Milliy tarbiya xalk nomi va uning tarixi bilan chambarchas bog’lik. Utmish madaniy-pedagogik meros va an’analar yoshlar tarbiyasi uchun muxim vosita bulib xizmat kiladi. Ta’lim muassasalarida milliy tarbiyani samarali tashkil etishda “Ustoz- shogird” an’analari muxim sanaladi. “Ustoz- shogird” an’analari - yoshlarda kasbiy maxoratni tarbiyalash, ularning ma’naviy-ma’rifiy saloxiyatini oshirish, izlanish, ijod kilish, bir suz bilan aytganda, xar tomonlama yetuk shaxsni shakllantirishda uziga xos tarbiyaviy ta’sir kursatishi bilan katta axamiyat kasb etadi. Yana bir xarakterli jixati shundaki, undan foydalanish natijasida ta’lim oluvchida uz imkoniyatlariga ishonch, vaziyatni tug’ri baxolash xamda irodaviy sifatlar shakllanadi, kolaversa talabaning ijtimoiy faolligi ustozlar nazoratida buladi. Ustozning eng buyuk burchi - yurt ravnakiga uzining munosib xissasini kusha oladigan, akl-idrokli, faxm-farosatli va kobiliyatli shogirdlar tayyorlashdan iborat. Ustoz yaxshi shogird tayyorlash uchun avvalo uning uzi kasbiy saloxiyatli, ma’naviy barkamol, keng dunyokarash va sog’lom fikrga ega bulmoG’i lozim.

Kadimdan ustoz-shogirdlik an’analarida ustoz nafakat shogirdiga yul- yurik, kursatma beribgina kolmay, uz navbatida, ularni mustakil faoliyatga tayyorlagan xamda uzidan keyin ish-tajribani, bilim va maxoratni avloddan- avlodga utishiga imkoniyat yaratgan. “Ustoz-shogird” munosabatlari muayyan dastur, reja asosida olib borilishi maksadga muvofik. Bu borada shogird bilan olib boriladigan ish shakllarida ustoz kuyidagilarga rioya kilishi lozim:

• 
  shogirdga tarbiyaviy ta’sir kursatishda zamon talablariga, jamiyat konun- koidalariga mos bilimlar bilan kurollantirish;
  
• 
  yagona maksad sari intilishga, ishning natijasini kura bilishga urgatish;
  
• 
  shogirdning ruxiyati, ma’naviyatiga ijobiy ta’sir kursata olish va uz urnida talabchan bulish;
  
• 
  uz-uzini va uzgalarni xurmat kilishga odatlantirish;
  
• 
  muvaffakiyatni kuzlagan xolda olG’a odimlash;
  
• 
  ijobiy kaytuvchan alokani urnatish;
  
• 
  tarbiyada turli xil ilG’or usullar va innovatsion texnologiyalardan foydalanishga e’tibor karatish;
  
• 
  tarbiya jarayonida ustozning xar tomonlama: ma’naviy, axlokiy, kasbiy jixatdan namuna bulishi;
  
• 
  burch, mas’uliyat, javobgarlik xissini shakllantirib borish va xokazo.
  

SHuningdek, ustoz-shogird an’analarida kuyidagi pedagogik tamoyillar

muxim urin tutadi:

• 
  onglilik va faollik, ya’ni egallayotgan u yoki bu faoliyatning uziga xos jixatlari, moxiyatini ongli tarzda tulik anglab yetish, uning istikboli va ravnaki yulida faollik bilan xarakat kilish;
  
• 
  ilm-fanning sir-asrorlarini egallashda puxtalik;
  
• 
  ta’lim-tarbiyaning turmush, xayot bilan chambarchas boG’likligini inobatga olish;
  
• 
  mutakillikka, ijodiy izlanishga yunaltirib borishda nazariy bilimlarning amaliyot bilan bog’likligini xisobga olish;
  
• 
  ukitish, tarbiyalash mazmuni va shogirdlik boskichlarining izchillik bilan belgilab kuyilgan anik mantikiy tartibga ega bulishi;
  
• 
  shogirdning yosh va uziga xos xususiyatlarini xisobga olish.
  

Demak, uzluksiz ta’lim tizimida “Ustoz-shogird” an’analaridan foydalanish kuzlangan samarani beradi. Pedagogik ta’limot g’0yalariga kura amaliy kunikma va malakalar bevosita mashklantirish, ya’ni muayyan faoliyatni amalda bevosita bajarish orkali shakllanadi. “Ustoz-shogird” an’anasi esa ukuvchilar, talaba- yoshlar xamda yosh pedagoglarda ijodiy izlanishni vujudga keltirishi, pedagogik faoliyat jarayonida ularning individual xususiyatlarini inobatga olgan xolda yondashishi, shogirddagi iktidorni yanada rivojlantirish uchun kulay shart-sharoitlarni yaratishi bilan axamiyatlidir. Bu kabi xolatlar yoshlarda nafakat mexnat va ishlab chikarish faoliyatiga mas’uliyat bilan yondashish, balki uzgalar mexnatini kadrlash, xalol mexnat kilish, mexnat samaralaridan g’ururlanish kabi ma’naviy-axlokiy sifatlarni xam tarbiyalaydi. Farzand tarbiyasida sharkona, kadimiy ajdodlar urf-odatlari, an’analari, axlok-odob koidalariga amal kilishda. xalkimizning milliy tarbiya tizimidan unumli foydalanishga aloxida e’tibor berish va bu borada ustozlar uz kuchi, akl-zakovotini ayamasliklari lozim. Yukoridagi fikrlardan kurinadiki, xozirgi davrda kelajak avlodning Vatan ravnaki sari ishonch bilan odimlab borishida ularning ma’naviyati, milliy uzligini anglashi kechiktirib bulmas zarur vazifalardan xisoblanadi.

Alisher Navoiy “Vakfiya” asarida, “Butun osmon va osmondagi jamiki narsalar, butun yer yuzi va yer yuzidagi jami narsalar, xamma dengizlar va unda mavjud bulgan xamma narsalar, xamma mamlakatlar va ularda bor jami ne’matlar - jami eng yaxshi narsalar inson uchun, uning baxt va saodati uchun yaratilgan, bularning bari insonga xizmat kilmogi kerak” , - deb yozgan edi.

Demokratiya va bozor iktisodiyotining bosh talabi xam shundan iborat. Xdmonki, barcha kulayliklar inson uchun yaratilar ekan, uni yaratuvchi shaxs xam barkamol inson bulmogi, ushbu buyuk maksadga karatilgan ta’lim-tarbiya tizimi esa mukammal bulmogi zarur.

Uzbekiston mustakilligi tufayli tarakkiyotning barcha soxalarida ruy berayotgan uzgarishlar bulgusi fukarolarni turli xil fazilatlarga ega bulishi zarurligini takozo etmokda. Buning uchun xar bir fukaroda bozor iktisodiyoti davrida yuz beradigan tezkor uzgarishlarga mos shaxsiy fazilatlar xamda kasbiy xislatlar shakllangan bulmogi lozim. SHaxsda bu xislatlarni shakllantirishda ustoz muxim urin tutadi.

Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov 1997 yil 29 avgustda “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturini” kabul kilingan oliy majlisning birinchi chakirik IX sessiyasida suzlagan ma’ruzasida (“Barkamol avlod Uzbekiston tarakkiyotining poydevori”): “...ta’lim-tarbiya tizimini uzgartirishdagi asosiy muammo xam mana shunda: ukituvchi bolalarimizga zamonaviy bilim bersin deb talab kilamiz. Ammo zamonaviy bilim berish uchun avvalo murabbiyning uzi ana shunday bilimga ega bulishi kerak” degan edi. Demak, jamiyat uchun zarur xislatlarga ega bulgan shaxslarni yetishtirib berishda yetakchilik kiladigan ustozning uzi xam zamonaviy bilimlarga ega bulishi zarur, ana shundagina uzi yashayotgan jamiyatning ajralmas kismi bulgan ukituvchi-murabbiy yoshlarga zamonaviy bilimlar bera oladi. Ularni yangi davr kishilari etib tarbiyalay oladi.

SHark madaniyatining buyuk namoyondasi Alisher Navoiy yosh avlodning ta’lim-tarbiyasi, ularni nodir fazilatlar egasi kilib tarbiyalashning afzalligiga kuplab asarlarida aloxida etibor karatadi. Mutafakkir ustoz, shuningdek, ukituvchi, murabbiy, mudarrislarning xislatlari tugrisida “Maxbub ul-kulub” ya’ni, “Kalblar sevgisi” asarida shunday yozadi: “....ustozlar mansab va amalga kizikmasligi, uzi bilmaydigan ilmdan dars berishga urinmasligi, din ilmidan anik masalalarni bilmog’i kerak.