Tasdiqlayman” yobib direktor o’rinbosari N. U. Xoliqova

12-Mavzu: Xukukiy madaniyat. Milliy va umuminsoniy kadriyatlar
Mamlakatimizni yangilash va modernizatsiya kilish, demokratik isloxotlarni chukurlashtirish xamda xukukiy davlat kurish va fukarolik jamiyatini shakllantirish jarayonlarini yoshlarning ishtirokisiz tasavvur etib bulmaydi. Yosh avlod vakillari bugun mutlako yangicha insoniy sifat kursatkichlari bilan maydonga chikmokda, yuksak marralarga intilib yashash ularning xayot mazmuni, fukarolik pozitsiyasiga aylanib bormokda. Yoshlarning mazkur jarayonlardagi faolligi kup jixatdan ularning xukukiy ong va madaniyatini yuksaltirishni talab kiladi. Buning zamirida esa dastlab ularning betakror milliy kadriyat urf-odat yoxud an’analarning moxiyatini uzlashtirganligi, milliy uzlikni anglash, milliy va umumbashariy kadriyatlarning uygunlashuvi mujassam ekanligi yotadi. Masalaning dolzarbligi bugungi kunda mamlakatimizda voyaga yetmaganlar, davlatimiz raxbari 2008 yildayok kayd etganidek, ya’ni 18 yoshgacha bulgan yoshlar 10 million 360 ming nafarni yoki umumiy axolining taxminan 40 foizini ⁴ tashkil etayotganida xam kurinadi.

Prezidentimiz Islom Karimov ushbu masalaning uta muximligini yana shunday ta’kidlaydi: “Vatanimizning kelajagi, xalkimizning ertangi kuni, mamlakatimizning jaxon xamjamiyatidagi obru-e’tibori, avvalombor, farzandlarimizning unib-usib, ulgayib, kanday inson bulib xayotga kirib borishiga boglikdir. Biz bunday utkir xakikatni xech kachon unutmasligimiz kerak”⁵ Zotan, masala uta dolzarb va strategik axamiyatga ega. CHunki xar kanday tarbiya kanchalik erta boshlansa, u shunchalik samara berishi shubxasiz.

Binobarin, uzbek xalki ruxining tiklanishi, millat ma’naviy-axlokiy ideallarining shakllanishi chukur milliylik bilan umuminsoniylik va xukukiy madaniyat chambarchas boglik bulgan xodisadir. Bugun Uzbekistonda yashayotgan turli millatga mansub voyaga yetmagan yoshlar, uziga xoslikni yukotmagan xolda, umumiy ruxiyatga, xulk-atvor falsafasiga ega bulmokdalar. Bu esa mustakillik yillari mobaynida millatlararo totuvlik manbai bulib kelgan yagona ma’naviy-ruxiy negizni vujudga keltirdi. Ushbu omillar natijasida voyaga yetmaganlarning xukukiy va siyosiy madaniyatining shakllanib, davlat boshkaruvidagi faollashuviga asos bulmokda.

Mantikan karaganda, xukukiy madaniyat milliy va umuminsoniy kadriyalar bilan bevosita boglik. “Xukukiy madaniyat xalkimizning azaliy an’analariga, udumlariga, tiliga, diniga, ruxiyatiga asoslangan xolda - insof va iymon, adolat va konuniylik, insonga yuksak xurmat va e’tibor, sabr-tokat kabi ma’rifat va xakikat tuYG’ularini ongimizga singdirishga xizmat kiladi. SHuning uchun xam kishilarning fikrini, dunyokarashini mustakilligimiz yulida fidokorona mexnat kilishga yunaltirilgan xukukiy madaniyatni yuksaltirish xayotiy zaruriyatdir”18. Bu ayniksa, mamlakatning kelajagi sanalmish voyaga yetmaganlar uchun uta muxim sanaladi.

Xukukiy madaniyatning milliy va umuminsoniy kadriyatlar bilan uYG’unligining taxliliga kirishishda dastlab kadriyat tushunchasiga eьtibor karatish maksadga muvofik. “K,adriyat - vokelikdagi muayyan xodisalarning umuminsoniy, ijtimoiy-axlokiy, madaniy-ma’naviy axamiyatini kursatish uchun kullanadigan falsafiy-sotsiologik va aksiologik tushuncha. Jamiyat, inson va insoniyat uchun axamiyatli bulgan barcha narsa, xodisa va vokealar: erkinlik, ezgulik, tenglik, tinchlik, xakikat, ma’rifat, madaniyat, moddiy va ma’naviy boyliklar, obida-yodgorliklar, guzallik, axlokiy xislat xamda fazilatlar, an’ana, urf-odat, udum va boshkalar xisoblanadi”19.

SHunday kadriyatlar xam mavjudki, ular muayyan bir millat, elat va xalk xayoti, turmush tarzi, ularning utmishi, kelajagi va yashayotgan ijtimoiy muxiti bilan boG’likdir. Ular milliy kadriyatlar sifatida e’tirof etiladi. Eng oliy kadriyatlar - inson, uning faoliyati, turmush tarzi, xatti-xarakati, ishonch-e’tikodi, umr ma’nosi, xulk-odobi bilan boG’lik, shaxsiy kadriyatlardir.

Milliy kadriyatlar tarixiy uzlikni anglash, milliy an’ana va udumlarni asrash, etnik va madaniy masalalarda tolerantlik, diniy kadriyatlarni asrab-avaylash, tabiatga nisbatan xurmat ruxining mavjudligi, oilaviy kadriyatlar, xayotda xavas ruxi bilan yashashning moxiyati kabilarni uzida mujassam etadi. Ma’lum buladiki, milliy kadriyatlar xar bir inson, ayniksa, voyaga yetmaganlarning shaxs sifatida shakllanishi uchun muxim axamiyat kasb etadi. Milliy kadriyatlarning moxiyatiga e’tibor karatilsa, elementlarining xar birida yoshlarni kamolot sari yullovchi muxim vazifani bajarishini kuriti mumkin. Birok voyaga yetmagan yoshlarda mazkur milliy kadriyatlarning barcha elementlari uz-uzidan shakllanib kolmaydi. Ularni shakllantiruvchi omillar mavjudligiga e’tibor karatish xam muxim sanaladi. Zero, xalk OG’zaki ijodi, uzbek tilini puxta bilish va unga nisbatan xurmat ruxida bulish, oila institutining axamiyati, ta’lim va tarbiya, madaniy meros ob’ektlari milliy kadriyatlarning shakllanishiga ta’sir etuvchi asosiy omillar xisoblanadi.

Albatta, xar kaysi xalk yoki millatning ma’naviyatini uning tarixi, uziga xos urf-odat va an’analari, xayotiy kadriyatlaridan ayri xolda tasavvur etib bulmaydi. Bu borada ma’naviy meros, madaniy boyliklar, kuxna tarixiy yodgorliklar eng muxim omillardan bulib xizmat kiladi.

Inson butun umri davomida, son-sanoksiz kadriyatlar olamida yashaydi. Insoniyatni urab turgan borlik, tabiiy va ijtimoiy atrof-muxit tirik va notirik tabiatning eng muxim tomonlarini ifodalaydigan kadriyatlar umumbashariy xususiyatga egadir. Umumbashariy kadriyatlar boshka kadriyatlar uchun umumiy mezon vazifasini utaydi.

Umumbashariy demokratik kadriyatlar uzida erkin va adolatli saylovlar, ochik va xisobot beruvchi xukumat, inson xukuklarining ustuvorligi, xokimiyat organlarining saylov yuli bilan shakllantirilishi, suz, matbuot va vijdon erkinligining Konstitutsiya va konunlar bilan kafolatlanishi, konun ustuvorligi, fukarolarning siyosiy va iktisodiy xukuklarining mavjudligi va tengligi, tayinlash yuli bilan shakllanadigan davlat organlarining saylab kuyiladigan organlar oldida xisobdorligi, kuppartiyaviylik tizimining mavjudligi, umummilliy masalalarning xal etilishida referendumlarning utkazilishi, mulk shakllarining xilma- xilligi, siyosiy muxolifatning ochik faoliyat kursatishi, jamiyatda plyuralizm, ya’ni fikrlar xilma-xilligi, rang-barangligini kafolatlovchi konunlarning mavjudligi xamda ularni amaliy xayotga joriy etish masalalari samarasining ortishi kabi tamoyillarni mujassam etadi.Taxlillardan kurinadiki, Uzbekiston davlat mustakilligiga erishgach, davlat va jamiyat tarakkiyotida muxim asos vazifasini utovchi omillarni tugri tanlay oldi. Ya’ni, bunda milliy va umuminsoniy kadriyatlarga tayanilgani, yangi jamiyat kurish, mustakillikni mustaxkamlash, fukarolarning, ayniksa, yoshlarning ijtimoiy faolligi, xukukiy va siyosiy madaniyatini shakllantirishda uz ijobiy samarasini berdi.

Bugun Uzbekistonda dunyoni yangicha idrok etadigan, xak-xukuki uchun kurashadigan uz takdirini xalki, Vatani takdiri bilan bir deb bilib, faoliyat kursatayotgan yangi avlod shakllanmokda. Ular xam ajdodlar ma’naviy merosini va xam umumbashariy kadriyatlar, akliy kashfiyotlarni barobar uzlashtirmokdalar. Yuragida milliy iftixor tuygusi, Vatan muxabbati jush urgan bilimdon, dono, tadbirkor insonlar xar bir mamlakatning saloxiyati, kelajagini belgilaydigan buyuk kuchdir. Jamiyatda xukukiy madaniyati yuksak, siyosiy yetuk insonlar kancha kup bulsa, tarakkiyot imkoniyati xam shunchalik kup buladi va ayni vaktda yurt osoyishtaligi, xukukiy, siyosiy, iktisodiy barkarorlik kafolati yuzaga keladi.

SHuning uchun xam bizda bir vaktning uzida Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va Jamiyatda xukukiy madaniyatni yuksaltirish milliy dasturi kabul kilinib, izchil amalga oshirilmokda, voyaga yetmagan yosh avlodning milliy va xukukiy tarbiyasiga aloxida e’tibor kilinmokda. Zotan, zamon talabiga javob beradigan yuksak ma’naviyatli, bilimdon xukukiy madaniyati yuksak siyosiy faol yoshlarni tarbiyalash davlatimiz siyosatining ustuvor yunalishi xisoblanadi.

13-Mavzu: “Avesto” - ezgulik kitobi

“Ota - bobolarimizning asrlar davomida tuplagan xayotiy tajribasi, axlokiy, ilmiy, adabiy karashlarini ifoda etadigan bu kabi tarixiy yodgorliklar orasida bundan kariyib uch ming yil mukaddam Xorazm voxasi xuzurida yaratilgan, “Avesto” deb atalgan bebaxo ma’naviy obida aloxida urin tutadi. Avvalombor, shuni aytish joizki, olis ota - bobolarimizning akl - zakovati, kalb kuri maxsuli bulishi bu noyob yodgorlikning zamon tufonlaridan, kanchadan - kancha 0G’x sinovlardan utib, bizning davrimizgacha yetib kelganining uzida katta ma’no mujassam. Bunday ulmas asar bu kuxna - ulkada, bugun biz yashab turgan tuprokda kadimdan buyuk madaniyat mavjud bulganidan guvoxlik beradi.

Ana shunday tarixiy yodgorlik namunalari bilan yakindan tanishar ekanmiz, ularda ifoda etilgan teran fikr va G’0yalar, xayot falsafasi bizni bugun xam xayratda koldirishiga yana bir karra amin bulamiz.

Misol uchun, “Avesto”ning tub ma’no - moxiyatini belgilab beradigan “Ezgu fikr, ezgu suz, ezgu amal” degan tamoyilni oladigan bulsak, unda xozirgi zamon uchun xam bexad ibratli bulgan saboklar borligini kurish mumkin. Ana shunday fikrlar, ya’ni, ezgu niyat, suz va ish birligini jamiyat xayotining ustuvor G’0yasi sifatida talkin etish bizning bugungi ma’naviy ideallarimiz bilan nakadar uzviy boG’lik, nechoG’lik mustaxkam xayotiy asosga ega ekani ayniksa e’tiborlidir.

“Avesto”da borlikning yaxlitligi va bir butunligi, inson xayotining tabiat bilan uYG’unligi masalasi odamning ruxiy olamiga chambarchas boG’lik xolda kursatilgan kup narsani anglatadi. Bu xolat insonning ma’naviy dunyosini shakllantirishda, atrof - muxit kadim zamonlardan buyon kanday kuchli ta’sir utkazib kelganiga yana bir bor e’tiborimizni jalb kiladi?”⁶.

SHark xalklari ta’limotida ma’rifatga, yoshlarni ilmli etib, tarbiyalashga e’tibor kadimdan izchil takomillashib kelgan. Mamlakatimiz xududidagi manbalarga e’tibor berib urganganimizda bu xolatni yakkol tushunish mumkin.

Bu boradagi ilk xukukiy manba - Zardushtiylik dinining mukaddas kitobi “Avesto”dir. Ezgu fikrat, Ezgu kalom, Ezgu amal - Zardushtiylik axlokining asosiy uchligi koidasidir. Kuxna Turonzamin xududidagi axlok-odob, xushxulk xakidagi ilk ma’lumotlar asosan zardushtiylik dinining mukaddas kitobi “Avesto” bilan boG’likdir. Axlok-odob, rostguylik, xushxulk kabi insonga xos xislatlar zardushtiylik dini keng tarkala boshlashidan oldin xam u yoki bu darajada shakllana boshlagan va ajdodlarimizning turmush tarzi, ular yashayotgan sharoit va boshka omillarga karab sekin-asta rivojlana borgan.

Tarixiy ma’lumotlardan ma’lumki, zardushtiy diniga kadar kadimiy Turonzamin yerlarida turli diniy tasavvur va e’tikodlar xukm surgan. Odamlar ana shu diniy tasavvur va e’tikodlarga karab yashashga intilganlar.

Xar bir jamoa, xar bir urug, kabilaga xos turli rasm-rusumlar, urf- odatlar mavjud bulgan. Mavjud urf-odatlar, marosimlar, bayramlar odamlarni bir-biriga yakinlashtirgan, axillikka, dustlikka chorlagan. Odamlarda bir-biriga nisbatan mexr-muxabbat uygotgan. Ularda mexr-shafkat, mexr-okibat, kadr-kimmat kabi olijanob fazilatlarning shakllanishi va takomillashuviga sababchi bulgan. Odamlar kuch birgalikda, yakinlikda, xamjixatlikda ekanligini tushuna boshlaganlar. Odamni, insonni xurmat kilish, kadrlash, unga xiyonat kilmaslikka undagan, insoniy fazilatlarning yanada kuchayishiga zamin xozirlab bergan.

Zardushtiylik dini xukmronlik kila boshlagan davrlardan keyin odamlar, yangi diniy ta’limotga amal kilib yashashga urgana boshlaganlar. “Avesto”da yuksak ma’rifatlilik mexnatsevarlik tuygusini shakllantirishga e’tibor berilgan. Bu ezgulikka erishishning manbai xisoblanadi. SHu bois ta’lim- tarbiya xayotning muxim tayanchi sifatida karalib, yoshlarning bilim olish xukukini ta’minlash izchil amalga oshirilgan. Usha davrda bolalarni ukitish va tarbiyalashning kuyidagi yunalishi tartibi uz ifodasini topgan. Bular - diniy va axlokiy tarbiya, jismoniy tarbiya, ukitish va yozishga urgatish kabilardir. Bolalarga 7 yoshdan diniy tarbiya berish yulga kuyilgan. Tarbiyaning asosiy maksadi bolalarda yaxshilik va ezgulikka xayrixox bulish xamda yovuzlik va yomonlikka nafrat xissini uygotishdan iborat bulgan.

Zardushtiylikda, ma’rifat va bilimning kuchiga e’tikod kilinadi va jamiyat xayotida xam okibat natijada ma’rifat yutib chikadi, deb xisoblanadi. Usha davrda bolalarda yoshlikdan mexnatga, kasb-xunarga kizikish shakllantirib borilgan va bu borada gamxurlik kursatilgan. Bu esa bilim olish va mexnat xukukini ruyobga chikarish uchun yetarli imkoniyatlar yaratilganligidan dalolat beradi.

SHaxaru, kishloklarda, kolaversa, butun mamlakatda xalkka ma’naviyatdan ta’lim beradigan muallimlar jonbozlik kursatgan.

“Avesto”ning “Vendidod” kismida axlok-odobga oid kimmatli fikr- muloxazalar, tabobat ilmiga doir kizikarli ma’lumotlar berilgan. Uning 22 fargardi(bobi)da sabot, chidam, bardosh, va’dasiga vafodor bulish, birovga berilgan axdu paymonni buzmaslik, tugri ukitish, tugri ta’lim berish, yolgon suzlamaslik kabi bir kator masalalar yuzasidan ibratli nasixat-ugitlar berilgan.

Zardushtiylar orasida iymonda sobitlik, kechirimli bula bilish, insofli, xushxulk, beozor, ochikyuz, exsonli kishilar juda kadrlangan.

Kasb-ilmni sevish eng ustun masalalardan biri xisoblangan.

Vafosiz, toshbaG’ir, noinsof, xasis, badxulk, nodon, mas’uliyatsiz, shakkok, ginachi odamlar kattik koralangan.

SHu bilan birga yolG’Onchilik, rost gapirmaslik eng yomon, xunuk xulklardan xisoblangan. Uylamay suzlash, noxaklik, ta’magirlik, tanballik, ishyokmaslik, yomon odoblardan xisoblangan uG’irlik, xunarsiz, makkor, zolim kishilardan xazar kilingan.

“Avesto”da kiz bolalar tarbiyasiga aloxida e’tibor berilgan.

“UG’il bolalarga nisbatan kiz bolalar, -deb yozilgan “Avesto”da - ilmu donish urganishga jiddiyrok kirishsinlar. Zeroki, ular ota - ona xonadonida bulgan vaktlarida ota rUzG’orini tartibga solib, ziynat berib borsalar, jufti xaloli manziliga borgach, bolalar tarbiyasi, ta’lim bilan, kelajak nasl tarbiyasi bilan mas’ul bulmoklari lozim buladi”⁷.

“Avesto”da dexkonchilik mexnati ezgulik namoyon bulishining shaklidir. Unda mexnatdan buyin tovlagan odam oxir-okibatda xor-zor bulishi ta’kidlanib, kishilarni uluG’ mexnatsevarlikka chorlaydi. Mexnat insondagi insoniylik fazilatlarini belgilovchi, uning ma’naviy xulk-atvorini baxolashda ulchov mezoni bulib xizmat kiladi.

“Avesto”da fakirlarga mexribonlik G’Oyasi ustun turadi. Unga kura, xar bir inson kishiga isnod keltiradigan ishlardan tiyilishi kerak. Samimiyat, xolislik, uzaro xurmat kabi kadriyatlar insonlar urtasidagi ustuvor axlokiy koidalarga aylanishi kerak. Garazguylik, manmanlik, fitna-fasod “Avesto”da kattik koralanib, yaxshi xayvonlarni uldirish, zinoga berilish katta gunox xisoblanadi.

MashG’ulotlarni utkazishdan kuzlangan asosiy maksad - bolalar kalbida yoshlikdan dunyodagi barcha yaxshilik va ezguliklarning bunyodkori, Oliy tangri Axura-Mazdaga e’tikodni mustaxkamlash, insonlar boshiga jamiki yomonliklar va yovuzliklarni soluvchi Axura-Manu(Axriman)dan nafratlanish xissini tarbiyalashdan iborat bulgan. Zardusht esa, “muallim - koxinlarning burchlari bolalarga ilmlarni yaxshilik yusiniga kura urgatib, yaxshi bilan yomonni ajrata oladigan kilish, tuG’ri yulga xidoyat etishdir. Kimda-kim aklu farosat bilan yomonlikka karshi kurashsa, u Axura-Mazda yulini tutgan buladi” - deydi.⁸

14-Mavzu: Diniy ekstremizm va terrorizmga karshi kurashning xalkaro ciyosiy-xukukiy asoslari.
Uzbekiston davlati istiklolning tarixan kiska, ammo G’0yat sermazmun yillari davomida Prezident Islom Karimovning bevosita raxbarligida adolat ustivorligiga asosolangan erkin, demokratik, xukukiy davlat va fukarolik jamiyati barpo etishda uzbek modeliga asos soldi. Markaziy Osiyoda barkarorlik tayanchi bulgan Uzbeistonning ijtimoiy-siyosiy,iktisodiy yuksalishiga, xafsizligi va barkarorligiga ochikdan-ochik taxdid solayotgan din nikobi ostidagi ekstremistik kuchlar, fundamentalistlar, separatchilar va xalkaro terrorchilar, uta xafli jinoyatchilar, ularning eng ashaddiylari kushni Tojikston va AfG’aniston davlatlarida uya kurib, dunyoning turli burchaklaridagi ashaddiy terrorchi xamtavoklarining moddiy va mafkuraviy madadiga tayangan xolda yurtimiz sarxadlarini buzib utishga urinmokdalar.

Uzbekiston Respublikasi Prezdenti Islom Karimov 1993 yili Birlashgan Millatlar Tashkilotni bosh Assambliyasining 48 sesiyasida suzlagan nutkida xalkaro jinoyatchilik, ayniksa uning uta xafli kurinishi xisoblangan xalkaro terrorizm xamda narkobiznesga karshi kurashda dunyodagi tinchliksevar davlatlar kuchlarini birlashtirish va muvafiklashtirish tashabbusi bilan chikkan edi. Xalkaro terrorizm va diniy ekstremizmning oxirgi yigirma yil davomida tobora xavfli tus olib, kuchayib borayotganligi jaxonda jinoyatchilikning keskinlanuviga ta’sir etdi.

Xrzirda terrorchilik mikyosi kengayishi xafi yanada yakkalrok kuzga tashlanmokda. Ayrim ma’lumotlarga kura, terrorchilar yadroviy, kimyoviy va biologik kurollardan xam jinoiy maksadlarni amalga oshirishda foydalanish bilan taxdid kilishlari mumkin. SHuningdek, ular insonning xayoti va soG’liG’iga bevosita ta’sir etmagan xolda kompyuter tarmoklaridan xam jinoiy kilmishlari yulida foydalanib, xarbiy xarakatlarni boshlash niyatida ekanligi ma’lum.

Kompyuter tizimi yordamida terrorchilik xarakati sodir etish (kiberterrorizm) xisoblash markazlari, tibbiyot soxasi va xarbiy bazalarni boshkarish, bank va boshka moliyaviy tarmoklarni izdan chikarishga muljallangan. Davlat muassasalari va boshkalarga zarba berish, iktisodiy zarar yetkazish, ba’zi bir katta aeroportlardagi aloka tarmoklarini ishdan chikarish bexisob kishilar ulimiga sabab bulishi mumkin. Terrorchilarning xatto kosmosdagi texnikaviy asboblarni kulga kiritib, ulardan xam jinoiy maksadlarda foydalanish imkoniyatlari borligi extimoldan xoli emas.

Keyingi yillarda sodir kilinayotgan terrorchilik jinoyatlarining kupchiligi zamirida siyosiy maksad yotishi aniklangan.

Terrorchilikka va terrorchilik xarakatlariga asoslangan jinoiy faoliyatlarning gurkirashiga narkotik moddalar bilan nokonuniy oldi-sotdi kilish, juda katta mikdorda boylikka ega bulish maksadida shaxslarni garov sifatida tutkinlikda saklash, kuporuvchilik, reket, shaxslarning sogligi yoki mulkiga jiddiy zarar yetkazish kabi jinoyatlarning sodir etilayotgani xam madad bulmokda.

Terrorchilik kabi jinoyatlar XX asrning maxsuli emas, bu jamiyat tarakkiyotiga yuldosh jinoyatlardan biridir. XX asrning I yarmidan boshlab, bu yuridik atama, «terrorchilik» deb yuritila boshladi. XX asrning 30 yillarida Yevropadagi kator davlatlar va sobik Ittifok olimlari xamkorligida terror yoki terrorchilik aktini jinoyat xukuki fanining dolzarb muammosi tarikasida urgana boshladilar. SHu davrdan boshlab, terrorchilik muammosi aks ettirilgan kator xalkaro xujjatlar ishlab chikildi va kabul kilindi.

Terrorchilikka karshi kurashda xalkaro xamkorlik zarur ekanligi xakidagi birinchi xalkaro xujjat «Terrorizm tugrisida ogoxlantirish va uning oldini olish» deb nomlangan va u 1937 yilda Davlatlar Ittifoki tomonidan utkazilgan xalkaro konferensiyada muxokama kilingan. II jaxon urushi arafasida utkazilganligi bilan tarixda uchmas iz koldirgan mazkur konferensiyada terrorchilikning oldini olish va bartaraf etish choralarini kurish masalasining muxokama kilinishiga usha davrda Yevropa davlatlaridagi ayrim raxbarlar va siyosiy arboblarga nisbatan terrorchilik aktlari sodir etish xollarining kupayganligi turtki bulgan. Konvensiyada xalkaro terrorchilik akti tushunchasi, uning ob’ekti, jinoyat sub’ekti maslalari bayon etilgan.

Ushbu xujjatda ekstrazatsiya, ya’ni bir davlat fukarosi yoki fukaroligi bulmagan jinoyatchi jismoniy shaxsning ikkinchi bir davlatga berilishi xakida xam aloxida koida mavjud.

Bu muxim xujjat 24 davlat tomonidan imzolangan bulsada, ratifikatsiya kilinmagan, undan amaliyotda foydalanish chorasi kurilmagan. SHunga karamasdan bu konvensiya utgan asr davomida terrorchilik bilan boglik siyosiy-xukukiy muammolarni xal etishda asos bulgan bir kator kup tomonlama xalkaro xujjatlarning kabul kilinishiga turtki buldi. BMT tomonidan davlatlarning terrorizmga karshi uzaro xamkorlikda, baxamjixat, birgalikda kat’iy kurashini tashkil etishni kuzda tutgan kator konvensiyalar kabul kilingan.

Xulosa, Uzbekiston Respublikasining terrorchilikni bartaraf kilish bilan boglik faoliyati:

Birinchidan, terrorchilikning xar kanday kurinishlarga zarba berish;

Ikkinchidan, terrorchilikni kullab-kuvvatlayotgan davlatlarga karshi jaxon xamjamiyati bilan xamkorlikda kurashni davom ettirish;

Uchinchidan, Xalkaro terrorchilarni jazolash mexanizmidan tulik foydalanish va terrorchilikka karshi kurashda boshka davlatlarga kumaklashish kabi prinsiplar asosida amalga oshirilishi maksadga muvofik. Zero, bu borada anik chora-tadbirlar belgilab, javobgarlikning mukarrarligi ta’minlanmasa, xalkaro terrorizmga karshi kurashda samarali natijalarga erishib bulmaydi.

15-Mavzu: Olamning yetti ajoyiboti
Bir kuni ukituvchi maktabda “Olamning yetti ajoyiboti” mavzusida dars utdi va ukuvchilariga topshirik berdi: xar bir ukuvchi, uz nuktai nazarida olamning yetti mu’jizasi tuG’risida bayon yozishi kerak.

Ukituvchi daftarlarni yxayotganda, bir kiz topshirikni xali tugatmaganini kurdi va yordam kerak emasmi , deb suradi.

Ukuvchi kiz aytdi:

• 
  Xa, men kaysilarini tanalashga kiynaldim. Olamda ajoyibotlar shuncha kupki...
  

Ukituvchi u tanlaganlarni ukishni taklif kildi. Kiz ozrok ikkilandi va ukishga kirishdi:

Kurish, eshitish, xarakat kilish, sezish, xis kilish, kulish, sevish.

Sinfda sukunat xukm surdi.

MASHXUR YeTTILIKLAR²³ Dunyoda sonlar bilan boG’lik turli afsonalar yuradi. Kupgina xalklarda esa 7 soni xosiyatli rakam xisoblanadi. Aslida bu xech narsani xal kilmasa-da va xech kanday iloxiy mantikka ega bulmasa-da, xayotda shu son bilan boG’lik bir kancha ajoyibotlar mavjud. 7 kun, 7 mu’jiza, 7 xazina, 7 avlod, 7 iklim, 7 rang, 7 sayyora, 7 dengiz, 7 farz... Kuyida mashxur yettiliklar bilan tanishasiz.

Dunyoning yetti mu’jizasi	Dunyoning yetti tabiiy mu’jizasi
1. Misr exromlari	1. Everest chukkisi
2. Bobil osma boG’lari	2. Katta Barrier rifi
3. Artemida ibodatxonasi	3. Grand Kan’on
4. Galikarnas daxmasi	4. Viktoriya sharsharasi
5. Zevs xaykali	5. Rio de Janeyro buG’Ozi
6. Rodosdagi xaykal	6. Parisutin vulkoni
7. Iskandariya mayoG’i	7. SHimoliy kullar

Urta asrlarning yetti mu’jizasi	Urta asrlarning unutilgan yetti mu’jizasi
1. Rim kollizeyi	1. Abu Simbel daxmasi
2. Iskandariya yer osti yullari	2. Angkor Vat
3. Buyuk Xitoy devori	3. Toj Maxal
4. Avliyo Sofiya ibodatxonasi	4. Sent-Michel toG’i
5. Stounxenj	5. Moai Statusi
6. Piza minorasi	6. Parfenon
7. Nanjing budda ibodatxonasi	7. SHvedagon budda ibodatxonasi