Tasdiqlayman” yobib direktor o’rinbosari N. U. Xoliqova

9-Mavzu: Uzbekiston - umumiy uyimiz.
«Uzbekiston Respublikasida barcha fukarolar bir xil xukuk va erkinliklarga ega bulib, jinsi, irki, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chikishi, e’tikodi, shaxsi va ijtimoiy mavkeidan kat’i nazar, konun oldida tengdirlar».

Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 18-moddasidan.

YuNESKO Bosh konferentsiyasining 1995 yil 16 noyabrda bulib utgan 28-sessiyasida “BaG’rikenglik tamoyillari tyG’risida”gi Deklaratsiya kabul kilingan edi. SHundan buyon mazkur sana Xalkaro baG’rikenglik kuni sifatida nishonlab kelinadi. Bundan kuzlangan asosiy maksad dunyo xalklarini baG’rikenglikka, tinchlikni asrab-avaylashga va ijtimoiy-iktisodiy farovonlikka erishishga chorlashdir.

Uzbekiston davlat mustakilligini kulga kiritgandan keyin, mustakillikni mustaxkamlash, jamiyatda barkarorlikni ta’minlashda yurt tinchligi, millatlar va elatlar orasidagi xamjixatlik, ijtimoiy xamkorlik masalalari eng muxim bosh vazifalardan biri bulib kelmokda.

Dar kanday kup millatli mamlakatning muvafakkiyatli rivojlanishi ijtimoiy barkarorlik, iktisodiy-siyosiy asoslar xamda axlokiy mezonlar bilan bir katorda kup jixatdan mamlakatdagi turli millat va turli dinlarga mansub xalklar urtasida totuvlik xamda mustaxkam tinchlikka boG’lik. Kup millatli davlatdagi etnoslararo xamda millatlararo munosabatlar shu mamlakatdagi millatlararo totuvlikning mustaxkamlanishiga ta’sir kursatadi. SHu munosabat bilan Uzbekiston demokratik fukarolik davlati bulib shakllanayotgan bugungi kunda mamlakatda ijtimoiy totuvlikni ta’minlash borasida millatlararo munosabatlarning dolzarbligi yanada oshib bormokda.

Millatlararo totuvlik va Diniy baG’rikenglik tarixan uzbeklarga xos xususiyatdir. Bu xududda ming-ming yillar davomida bir necha xalklar va elatlar yonma-yon yashaganligi, bir daryodan suv ichganliklari va turli-tuman dinlarga e’tikod kilganliklari, ular bir-birlari bilan kuda-anda bulganliklari, bir-birlarining madaniyatlarini boyitganliklari, kadimda bu xudud orkali kuxna karvon yullari utganligi tufayli SHarkning barcha mashxur tsivilizatsiyalari tutashib, madaniy boy merosni va milliy xilma- xillikni tashkil etganligiga tarix guvoxdir. Natijada, bu xududda turli millat va elatga mansub xalklarning uzok tarixiy rivojlanishi jarayonida, ular urtasida millatlararo mulokot madaniyati shakllanadi. Bu jarayonda, ularda ma’naviy kadriyatlar, odob-axlok, muomala madaniyati kabi mezonlar uYG’unlashdi. Ular urtasidagi fark, asosan tilda buladi. Masalan, bunga misol kilib, uzbek, tojik, kozok, kirkiz va turkman xalklarini kursatish mumkin. Aksincha, bir-biridan juG’rofiy uzoklikda yashagan millatlar vakillari orasidagi mulokotda bir-birini anglash murakkab kechadi. Ular nafakat bir- birlarining tillariga tushunmaydilar, balki, imo-ishoralarining xam milliyligi tufayli bir-birlarining xatti-xarakatlarini notuG’ri tushunadilar. Bu xol esa, ular urtasida kelishmovchiliklarga olib kelishi mumkin. Masalan: Lotin Amerikasi xalklari Yevropa xalklari vakillari mulokot paytida suxbatdoshining kuzlariga tik karab turadilar, osiyoliklarda esa suxbatdoshning kuziga tik karab turish beodoblikni anglatadi. Demak, jamiyatda millatlararo mulokot madaniyatining shakllanganligi xam millatlararo totuvlikni ta’minlash jarayoniga ijobiy ta’sir kursatuvchi omillardan biridir. Necha ming yillik tariximiz shundan dalolat beradiki, ona Uzbekistonimiz xududida tarixan vujudga kelgan millatlararo mulokot madaniyati xalkimiz tafakkurida olijanoblik, insonparvarlik, millatlararo totuvlikka intilish kabi yuksak fazilatlarni tarbiyalagan va bu omil milliy siyosatni amalga oshirishda asosiy faktorlardan biri xisoblanadi. Markaziy Osiyo - kadimiy Turon xalklari mustamlaka davrida turli millatlarga ajratib tashlandi. K,OG’Ozdagina suveren, aslida esa, Markazga karam sovet respublikalari barpo etildi. Bu soxta siyosat tufayli an’analari, turmush tarzlari, ruxiy-madaniy kadriyatlari bir bulgan xalklar uzbegu kozokka, tojigu kirkiz, turkmanga bulib yuborildi. Albatta, mazkur xalklar utgan 70 yildan kuprok vakt mobaynida millat sifatida shakllandi. Ularning uz tili, madaniyati bor. Endi ularni butunlay birlashtirib yuborish milliy kadriyatlarni toptash bilan barobar edi. Birok, masalaning boshka tomoni xam bor edi, ya’ni yagona Turkiston zaminida tarkalgach, vujudga kelgan mustakil davlatlar uz tarixiy kelib chikishlari, xalklarining boy utmishi, ma’naviy va ruxiy extiyojlari nuktai-nazaridan uzaro yakinlashishiga xayotiy zarurat sezishlari tabiiy xoldir. Markaziy Osiyo xalklari ruxiyati asrlar mobaynida bir-biriga tutashib, ma’naviy, diniy va axlokiy munosabatlari uYG’unlashib ketgan, yashash tarzlari va urf-odatlari mushtarak bulib, yagona, ulkan va jonli vujudga aylangan edi. SHuning natijasida kondoshu jondoshlik, bir butunlik an’analari tarkib topgan. Kishilik tarixida bunday ma’naviy, ruxiy va fikriy yakinlik bu diyorda xamisha xamma narsadan ustun kelgan. Mustakillik sharoitida millat, millatlararo munosabatlar, milliy madaniyat, yakin kardosh xalklarning madaniy merosi, etnik muammolari, juG’rofiy va iktisodiy birligi xakidagi tasavvurlar uzgardi. Yangi tarixiy sharoitlarda vujudga kelayotgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlar

Markaziy Osiyo mamlakatlari xalklarining kelib chikishi, ularning tarixi, uziga xos turmush tarzlari va yakin kushnichilik munosabatlariga xar kachongidan boshkacharok karashni xayot takozo etmokda. Zero, etnik jixatdan bir-biriga yakin bulgan, tarixan bir muxitda yashab, utmish madaniyati bir zaminda vujudga kelgan, birok, ayni vaktda mustakil bulib yashayotgan mamlakatlar uz tarixiy ildizlarini kidirib topishini, uzaro xamkorlik munosabatlarini kaytadan tiklashini xayotning uzi zarurat deb xisobladi.

Respublika baynalminal markazi 1991 yilda 10 ta milliy madaniy markazlar bilan ish boshlagan bulsa, xozirda 27 ta millatning 138 ta milliy- madaniy markazlari faoliyat kursatmokda. Milliy-madaniy markazlar uz oldilariga tili, madaniyati, urf-odatlari, an’nalarini saklab kolish va rivojlantirish, millatlararo totuvlikni ta’minlashni maksad kilib kuyganlar. Ukrainlarning «Djerello», dunganlarning «CHinmiyo», kirgizlarning «Sayrikomus» folьklor ansambli, 40ga yakin badiiy jamoalarning san’at namunalaridan, kozoklarning «Kuktem», armanlarning «Xoravats-shou», ruslarning «Gryadushie», nemislarning «Yugenshtern», mesxeti-turklarning «Miko» teatr studiyalari, polyaklarning «Plyast», beloruslarning «Katyusha», yaxudiylarning «SHalom» kabi 30 dan ortik badiiy jamoalari faoliyat kursatmokda.

Oliy ta’lim tizimida kardosh tillarda faoliyat kursatayotgan fakultet bulimlarining 30 foizi mustakillik sharoitida tashkil etildi. Bular rus, tojik, kozok, turkman tillarida bulsa, maktablarda yaxudiylarga mansub Ivrit tili Toshkent, Buxoro, Samarkand viloyatlarida ukitilmokda.

1930-40 yillarda respublikamizga 60 dan ortik millat vakillaridan koreyslar, nemislar, krim-tatarlar va boshka millatlar majburiy tarzda kuchirildi. Jumladan, 9000 xitoy, 61000 polyak, 42000 grek, bolgar, arman, 92000 mesxeti-turklar, 182000krim-tatarlar ommaviy deportatsiya kilindilar. Bugungi kunga kelib mamlakatimizda yashayotgan 140ga yakin millat va elat vakillari 28,1 millionlik Uzbekiston fukarosining 20 foizini tashkil kiladi.