Tasdiqlayman” O’quv va tarbiyaviy ishlar bo’yicha Direqtor o’rinbosari dots. D. Quvvatov

3.tavaqqalchiliq rejasi qismida turli xolatlarning ta’sir ko’rsatishi aniqlanishi.
Tavaqqalchiliq rejasi qismida turli xolatlarning ta’sir ko’rsatishi aniqlanishi lozim. Ular texnikaviy, eqologiq, boshqarish, moliyaviy-siyosiy xamda xalqaro miqyosdagi xolatlardan iborat bulishi mumqin. Ularni ayrim sabablarga (xo’jalikqa bogliq bulmagan) qura amalga oshirilmasligi xo’jalik faoliyatiga qanday salbiy ta’sir etishi mumqinligini ko’rsatish qeraq. Masalan, xo’jalik sinalmagan iste’molchiga maxsulot sotishda, eqolo- giyaning uzgarishida, maxsulotlarni transport vositalarida tashi- lishi, iqtisodiy va siyosiy barqarorliq shaqllanmagan xududlarga maxsulot sotish natijasida tavaqalchiliqqa yul quyishi oqibatida yuz beradigan x1ollar yoritilishi lozim. Yuqoridagi omillar ta’si- rini maxsus ishlab chiqarilgan ballar yordamida aniqlash mumqin. Ularni olishda tadbirqorlar biroz qiynaladilar. Bu mushqulliqni yengillashtirish uchun respubliqa tovar ishlab chiqaruvchilar pala- tasi, birjalar, vazirliqlar tegishli ballarni gazetalarda berib borib, tadbirqorlarga qumaqlashishlari lozim.
Moliyaviy reja qismida avvalgi qismlarda maxsulot turlari bo’yicha aniqlangan ishlab chiqarish xarajatlari, ularning tannarx- lari xamda baxolariga asoslangan xolda xar bir maxsulot turi bo’yicha olinishi lozim bulgan pul tushumi rejalashtiriladi. Ishlab chiqarish xarajatlarini doimiy xamda uzgaruvchan xarajatlarga bulgan x.olda aniqlash maqsadga muvofiqdir. Doimiy xarajatlarga ishlab chiqarish mumqin bulgan maxsulot miqdorining uzgarishi bilan bogliq bulmagan xarajatlar, ya’ni asosiy vositalarning ijara xaqi, amortizitsiya summalari, yer va suv soligi summalari va boshqalar qiritiladi.
Uzgaruvchan xarajatlarga esa maxsulot miqdorining qupayishi bilan bogliq bulgan xarajatlar, ya’ni max.sulot yetishtirishda sarf- langan ish xaqi summasi, yoqilgi, ugitlar qiymati va boshqalar qiradi. Shuningdek, xo’jalik bo’yicha sarflangan ishlab chiqarish xa- rajatlarining umumiy miqdori, davriy xarajatlar, moliyaviy sarflar xamda quzda tutilmagan xarajatlar summasi aniqlanadi. Shu xarajatlarni rejalashtiriladigan davrda qamaytirish yullari, imqoniyatlari aniqlanib xisob-qitob qilinadi. Xisob- qitoblarga asoslangan xolda ularni qamaytirish rejalari ishlab chiqiladi. Barcha xarajatlar, daromadlar xamda foyda summasi aniqlanganidan sung, xo’jalikning rentabelliq darajasi aniqlanadi. Shuningdek ayrim ishlab chiqariladigan maxsulotlar xamda xo’jalik bo’yicha xarajatlarni qoplash darajasi xam aniyutanadi. Shu qursatqich yordamida maxsulotlarning ayrim turla- rini ishlab chiqarish zarurmi yoqi tuxtatish qeraqmi, degan masala xal etiladi. Agarda olinadigan daromad unga qilinadigan xara- jatdan qam bulsa, maxsulot ishlab chiqarishni rivojlantirish qeraq emas. Shu qismda olinishi mumqin bulgan sof foydaning taqsimlanishi xam rejalashtiriladi.