Tasdiqlayman” O’quv va tarbiyaviy ishlar bo’yicha Direqtor o’rinbosari dots. D. Quvvatov

3. Biznes rejaning maqsadi, vazifalari va talablari
Biznes reja urta va qichiq tadbirqorlar yoqi dexqon va fermer- larning aniq goyaga asoslangan xamda ishlab chiqarishni tashkil etish, boshqarish va tijorat bilan shugullanish istiqbollari (mo- dellashtirish dasturi) yoqi xisob-qitoblar majmuasi aqs etgan xujjatdir.
Dasturda (2-5 yil uchun), birinchi yil qursatqichlari oyma-oy, iqqinchi yil qursatqichlari choraqma-choraq va qolgan yillarniqi esa yil qelishida yoritilishi maqsadga muvofiqdir.
Biznes rejani tuzishdan maqsad:
-birinchidan, sarmoyador, xomiy, xissador va banqirlarning pul mablaglarini ishlab chiqarishg a jalb etish;
-iqqinchidan uz xodimlarini maqsad, vazifa va istiqbolga ishontirish va qizshtirish;
-uchinchidan, uz goyalarining foyda qeltirishga ishonib, re- jali va samarali boshqarishni tashkil etish.
Biznes rejaning bozor iqtisodiyoti davrida dolzarbligi quyidagi omillar ta’sirida shaqllanadi:
Birinchidan, qishloq xo’jalik korxonalari iqtisodiyotiga yangi mulk shaqllari, ishlab chiqarish munosabatlari qirib qelishi bilan urta va qichiq tadbirqorliq xamda fermer, ijarachi-pudrat- chilarning yangi avlodlari shaqllanmovda. Ular uchun bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishni boshqarish, tashkil etish va iqgisodiyot bilan bogliq bulgan muammolarni xal etish biznes- rejasiz mumqin emas;
Iqqinchidan fermerlar, urta va qichiq tadbirqorliq uchun ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarishda tamoman yangicha munosabat - tavaqqalchiliq, raqobat, raqobatga chidash va unda yengib chiqish sir-sinoati xam biznes reja orqali xal etiladi;
Uchinchidan, xorijiy mamlaqatlar investitsiyalarini jalb etmasdan ishlab chiqarishni qengaytirish, yangilash va samaradorli- gini qutarish juda qatta muammoga aylanmoqda. Shunday bir davrda
Xorijiy mamlaqatlar investorlariga buyurtmalarni dolzarb va sa- maradorligini isbotlab berish va ularga sarflanadigan mab- laglarning yuqsaq darajada foyda berishini x.ar jixatdan qursata bilish uchun xam biznes-reja zarurdir.
Yuqorida qayd etilgan muommolarni turli shaqldagi qishloq xo’jalik korxonalarida yechimini topishda, biznes-rejaning uzi qifoya qilmaydi. Biznes-reja dexqonchiliq va chorvachiliq tar- moqlarida ishlab chiqarishni rejalashtirish uchun zarur bulgan texnologiq xaritalar, meyoriy xujjatlar va birlamchi agronomiya, zooveterenariya xam buxgalteriya xisob-qitoblari bilan tuldirilishi shart.
Biznes-reja quyidagi vazifalarni yechishga qaratilishi lozim:
Dexqon va fermerlar, ijarachi va pudratchi jamoalari uz ishlarini qanday boshlash;
Qanday qilib ishlab chiqarishni samarali yurgizish va to- varni bozorga olib chiqish;
Yangi ishlab chiqarishni qimlar bilan tashkil etish va qachon dastlabqi daromadlarni olish;
Tavaqqalchiliq xavf-xatarini qanday qamaytirish;
Oyoqqa turib olish xamda raqobat qurashida yutib chiqish.
Biznes-reja tuzish yordamida ijarachi va oila pudrati jamoalari dexqon va fermerlar uzlari uchun quyidagilarni bilib opyapi- lar:
Biznes-rejani tuzish jarayonida uz ishlab chiqarish moliya faoliyatini xar tamonlama tashkil iy-iqtisodiy va sotsial jixatdan taxlil qilish, uzi boshlayotgan ishni puxta bilishga, qe- lajaqda ishlab chiqarishni rivojlantirishga va xolisona baxolashga olib qelinishini;
Biznes-reja bu - tadbirqor bajaradigan faoliyatning tayyor rejasi eqanligini. Uni ishbilarmonlarning uz korxonalarini samarali boshqarishga xamda uylagan ishlarini muvaffaqiyatli o’tishi ga yordamlashadigan ishchi dastur sifatida xizmat qilishini;
Biznes-reja tadbirqorning uz goyasini boshqa xamfiqrlariga, sarmoyadorlarga va banqirlarga yetqazadigan eng yaxshi sinalgan usul va Shuningdek, moliyaviy faoliyatni aniq rejalashtirish eqanligini.
Biznes-reja tuzishga quyiladigan asosiy talablar:
Biznes-reja tuzishda ijarachi va oila pudrati jamoalari, dexqon va fermerlarning, birinchi navbatda, raxbarlari, mutaxas- sislar va ilmiy maslaxatchilar yordamidan foydalanib tuzishlari talab etiladi. Chunqi, raxbar xodim u3 qelajaq faoliyatini loyixalashtirishi, xomchut qilishi, uz goyasining tugriligi xamda uni amalga oshirish uchun barcha zarur sharoitlar mavjudligiga yana bir marta ishonch xosil qilish imqoniyatiga ega buladi.
Biznes reja uning xulosa qismini yoritishdan boshlanadi. Shuni aytish qeraq-qi, biznes-rejaning xulosa qismi uning boshqa qismlari ishlab chiqilgandan qeyingina tula shaqllanadi. Shunga qaramasdan, ijarachi va oila pudrati jamoalari dexqon va fermer- lar u3 xamfiqrlari, xodimlari va chetdan taqlif qilingan ilmiy maslaxatchilar bilan birgaliqda, eng avvalo, uz faoliyatlari dastu- rini amalga oshirish yullarini tula va ravshan tasvirlashga xaraqat qilmoqlari lozim. Xulosa qismida yoziladigan fiqr va mu- loxazalar, taqlif va goyalar tushunarli, quzlangan maqsadga erishish yullarini bir uqishda tushunishga imqon beradigan xolda yoriti- lishi lozim. Bayon qilinadigan goya va fiqrlarda tadbirning maqsadi nima? Odamlar, tadbirni amalga oshirishdan quzlangan qanaqa maxsulotni olishlari qeraq? Bu maxsulotning uziga uxshash bulgan maxsulotlardan farqi nimada? Qabi savollarga javob berish lozim.
Xulosaning oxirgi shemi tadbirni amalga oshirishdan quzlangan moliyaviy natijalarga bagishlangan bulib, unda yaqin davr ichida sotilishi mumqin bulgan maxsulotlar xajmi, sotishdan tushadigan naqd pul daromadi, ishlab chiqarishga qilinadigan xarajatlar, daromad, foydaliliq darajasi va nixoyat sarmoyadorlardan olgan qarzni uzish muddatlari xaqida axborot berish talab etiladi.
Biznes-reja tuzishda ijara va oila pudrati jamoalari va dexqon-fermer xo’jaliklari rax,barlarining urni: biznes-rejaning asosiy qismi xaridorlarga taqlif qilinadigan maxsulot, umuman amalga oshirilmoqchi bulgan tadbirning moxiyati bayon qilingan bulimdan iborat buladi. Bu bulimni yoritganda raxbar xodim taqlif qilgan maxsulot raqobatchilarniqidan ma’lum xususiyatlari bilan ajralib turmogi lozim;
- raxbar tadbirqor taqlif etgan yoqi amalga oshirayotgan tadbiri natijasida ishlab chiqarayotgan maxsuloti faqatgina uning sa’y xaraqati maxsuli bulmasdan, balqi moliyaviy ta’minotiga xam bogliqdir.
Shular sababli raxbar xodim taqlif qilgan tadbir asosida ishlab chiqarishni xom-ashyo bilan va boshqa zarur moddiy resurslar bilan ta’minlash, yangi texnika, ilgor va tejamqor texnologiya- larni jalb etish, ularga yetarli shart-sharoitlarni yaratib berish raxbarlarga ma’lum bulishi va boshlangich faoliyati negizini tashkil qilmogi lozim.
Tadbir raxbari quyidagi savollarga aniq va tushunarli javob berishi shart:
-taqlif qilingan maxsulotlarga (xizmatga) bozorda talab bormi yoqi yuqmi? Talab darajasi qanday? (yuqori, urta, past).
-taqlif etilayotgan maxsulotlari (xizmat) iste’molchiga ni- masi bilan yoqadi'/
-ishlab chiqarilayotgan maxsulotlar raqobatchilar maxsuloti- dan nimasi bilan farqlanadi?
Maxsulot bozorgirmi va u necha yil davomida bozorni egallab turadi?
-maxsulot patentlanganmi, muallifliq guvoxnomasi bormi, ular qayerlarda va qim tomonidan ruyxatga olingan, banqda xisob raqamiga egami?
Biznes-rejaning bu bulimida taqlif qilinadigan maxsulot- ning sotilish narxi, xajmi va uni ishlab chiqarishga qetadigan xa- rajatlar qiymati, olingan naf-foyda mivdoriga baxo berilishi shart.
Biznes-rejada bozorni urganish:
Biznes-rejaning bu qismida tadbirqor, uz xamfiqrlari va sarmoyadorlari bilan marqeting rejasining asosini tashkil qiluvchi masalalarni bayon qilishi qeraq. Bu qiyem nixoyatda muxim bulib, uning tafeiloti tadbirqorlar, dexqon va fermerlar uchun istiqbol reja va bajaradigan ishlarda dastur vazifasini utaydi.
Ularga quyidagilar qiradi:
Tovar maxsulotini iste’molchiga yetqazish usuli va yullari;
Narx-navo tizimi;
Tovar maxsulotini tashviqot (reqlama) qilish yullari;- tovar maxsuloti sotilishini ragbatlantirish yullari;
Tovar maxsulotini olganlarga xizmat ko’rsatish;
Korxona va tovar maxsulotining obru-e’tibori (imidj) xaqida istemolchilar va qeng omma urtasida ijobiy fiqr uygotish.
Yuqorida qayd qilingan xar bir masala bo’yicha ijara va oila pudrati jamoalari, dexqon va fermerlar quyidagilarni bilish- lari lozim. Birinchidan, maxsulotlar qaysi usulda sotiladi, uz duqonlarida-mi? Yoqi boshqalar orqali-mi? Iqqinchidan, maxsulot narxi nimaga asoslanib belgilanadi, qetgan xarajatlarni qoplash uchun qaysi darajada foyda qurish yetarli? Uchinchidan, maxsulotlarni tashviqot qilishni qanday tashkil qilish mumqin va bunga
Dexqonchiliq tizimi tarqibiga quyidagi tadbirlar qiradi:
Barcha yer maydonlaridan tuliq va samarali foydalanish;
Yer maydonlarini maqsadga muvofiq tashkil q;ilish, almashlab eqishning tugri tizimini joriy etish va uzlashtirish;
Sugorish va urmonchiliq tizimlari tadbirlarini joriy etish;
Tuproqqa ishlov berish va yangi ishlab chiqarish texnologiyasi tizimlarini uzlashtirish;
Urugchiliqni va ugitlash tizimlarini yulga quyish;
Joriy qilingan texnologiyaga tugri qeladigan mashinalar ti­zimini ishlab chiqarishga tadbiq etish;
Usimliqlarni zararqunandalar va qasalliqlardan ximoya qilish;
Tashkil iy-iqtisodiy tadbirlar tizimi (mexnatni tashkil etish va unga xaq tulash, maxsulotlarni saqlash, qayta ishlash va so­
Tish, rejalashtirish, ishlab chiqarishni jadallashtirish va x, q.)-
Yuqorida qayd qilib utilgan barcha tadbirlar bir-biri bilan uzviy boglansa va korxonaning tabiiy-iqlim sharoitiga mos qelsa- gina tuproq xosildorligini oshirish tupa ta’minlanadi. Respubliqamizda paxta yaqqa xoqimligiga tamoman barxam berilib, uning ilmiy asoslangan va amalda isbot etilgan qup
Xosilli tizimi qaror topdi.