Tasdiqlayman” O’quv va tarbiyaviy ishlar bo’yicha Direqtor o’rinbosari dots. D. Quvvatov

Qishloq xo’jaligida mexnatga haq tulashni tashkil etish.

Qishloq xo’jaligida mexnatga tulashning iqtisodiy asoslari va tamoyillari
Yangicha xo’jalik yuritish tizimini joriy etish va bozor iqtisodiyoti munosabatlariga o’tish, mexnatga xaq tulashning yangicha tizimini joriy etishni taqazo etadi. Bozor tizimida moddiy ne’matlarning taqsimlanishini, avvalgi tizimdagideq marqazdan emas, balqi muayyan vaziyatda ayirboshlash tamoyillari asosida yol- lanma xodimning mexnat ixtisosligi va sarflagan vaqti xisobiga tushgan daromadlarining miqdori bilan aniqlanadi. Boshqacha qilib aytganda bozor iqtisodiyoti davridagi ish xaqi, ishlab chiqarish vositalarining egasi, mulkdorning yoqi ish beruvchi vazi- fasini utovchi tadbirqorning daromadlaridan, mexnat shartno- masi asosida ishlayotgan yollanma xodimning mexnatiga tulanadigan xaqdir. Shunday eqan, mexnat xaqi yollanma xodimning bajargan ishi, ishlab chiqargan maxsuloti yoqi qursatgan xizmati evaziga ishlab topgan daromadi xisoblanadi.
Iqtisodiy jixatdan olganda mexnatga xaq tulash ishchi quchi- ning butun mexnat faoliyati davomida taqror ishlab chiqarilishi uchun zarur bulgan sarf-xarajatlarni puldagi ifodasidir. Odatda ishchi quchi sarf-xarajatlariga xodimning quch-quvvatini bevosita taqror ishlab chiqarish xarajatlari, shu jumladan uning oila a’zolari uchun zarur bulgan xarajatlar xam qiradi.
Yangi sharoitda mexnatga xaq tulash tizimi quyidagi xolatlarga e’tibor berishni taqazo qiladi:
Mexnat bozorida ishchi quchi qiymatini uzida aqs ettiruvchi qup darajali jamoa qelishuvi - shartnoma tizimiga;
Barcha fuqarolarning xususiy daromadlarini boshqaruvchi soliq tizimiga;
Mexnatga xaq tulash soxasidagi xar xil davlat qafolatlari tizimiga;
Mutaxassisliqlar bo’yicha, ishchilar va ish beruvchilar bi- lishi uchun atroflicha va tuliq axborot tizimiga va x.q. Larga.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ish xaqi asosan uch vazifani bajarilishiga uz ta’sirini utqazadi:
Qishloq xo’jalik korxonalarida ishlab chiqarish darajasini ustirishga;
Ish bajaruvchilarning daromadini ustirish xisobiga, xayot darajasini qutarish va ragbatlantirishga;
Ishlab chiqarishni tartibga solish, boshqarish va nazorat etishga.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida asosiy subyeqtlar ishchilar, ish beruvchilar va davlat bulganligi uchun ular xar xil vazifalarni bajaradilar.
Ishlab chiqarish vazifasini ishchilar, ragbatlantirish vazifa- sini ish beruvchi, tartibga solish, boshqarish va nazorat vazifala- rini esa davlat bajaradi.